БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ
Шрифт:
Мноства расейцаў, прысыланых ў БССР на працу і пастаяннае жыцьцё, прыдавалі ўсяму краю расейскі характар. Яны займалі кіруючыя становішчы, арганізоўвалі ўсюды гурткі расейскай фольклёрнай самадзейнасьці і рэпрэзэнтавалі насельніцтва Беларусі перад наведваючымі чужынцамі як расейскае. Улады Савецкай Расеі вынішчылі пануючыя грамадзкія станы, якія былі да бальшавіцкай рэвалюцыі. Цяпер пануючы грамадзкі стан на Беларусі становяць расейцы, якія зьяўляюцца ўпрывілеяванай кіруючай элітай краю. Працоўны беларускі народ зьяўляецца падпарадкаванай, выканаўчай і прыгнятанай часткай насельніцтва Беларусі.
Іншых нацыянальнасьцяў, як палякоў, жыдоў, татараў і інш., ёсьць вельмі мала і яны дзеляць долю беларусаў.
Усё новае будаўніцтва гарадоў на Беларусі адбывалася ў характары савецкай
Адбудова Менска і ўсіх іншых гарадоў Беларусі, моцна зруйнаваных вайной, плянавалася і праектавалася ў характары агульнасавецкай архітэктуры ў Маскве і Ленінградзе. Такім чынам, архітэктура служыла русыфікацыйнай палітыцы маскоўскага ўраду.
Назовы вуліцаў, пляцаў, паркаў, школаў, навуковых устаноў, прадпрыемстваў і г. над. напісаныя ў расейскай мове і прысьвечаныя расейскім царскім і савецкім дзеячам палітыкі і культуры. Вельмі рэдка можна было спаткаць беларускае імя, і то на глухой вуліцы.
Маскоўскі ўрад у вялікіх памерах выкарыстоўваў беларускае насельніцтва пры апрацоўцы новых цалінных земляў у далёкім Казахстане. У 1954 годзе, на самым пачатку асваеньня цаліны, іуды было выслана звыш 4500 моладзі з Беларусі, а ў 1955 годзе — звыш 16000 чалавек. Беларусы былі аднымі з першых пры арганізацыі новых 25 саўгасаў Казахстану. У наступным годзе на цаліну было выслана з БССР 30 000 моладзі. Тады-ж з БССР было выслана звыш 20 000 моладзі на цаліну для збору ўраджаю.
Беларуская моладзь, якая заканчвала вышэйшыя навучальныя ўстановы ў БССР, як правша, высылалася на практыку і на працу ў іншыя савецкія рэспублікі: у Казахстан, Эстонію, Лацьвію і іншыя. Там гэтых прафэсыяналаў расейскія ўраднікі трактавалі як расейцаў, давалі ім лепшыя ўмовы і яны заставаліся там на пастаяннае жьщьцё як русыфікацыйны дзейнік. Мяйсцовую маладую інтэлігэнцыю з гэтых краінаў высылалі ў іншыя савецкія рэспублікі. Такім чынам маскоўскі ўрад аслабляў мяйсцовы нацыянальны патэнцыял і русыфікаваў нерасейскія краі.
XXXIX
Беларускія бежанцы ў Нямеччыне.— Падзел эмігрантаў на беларусаў і «крывічоў».— Нутраное змаганьне паміж палітычнымі напрамкамі эмігрантаў.
Міжнародная Арганізацыя Аб'яднаных Нацыяў стварыла ў 1943 годзе адмысловую агэнцыю для матар'яльнай дапамогі (УНРРА)*, якая займалася рэпатрыяцыяй і рассяленьнем бежанцаў і перамешчаных асобаў (ДП) з часоў мінулай вайны ды дапамагала краінам, пацярпеўшым ад вайны. Пераможаная Нямеччына была падзеленая на акупацыйныя зоны, якія займалі ЗША, Англія, Францыя і СССР. Бэрлін знаходзіўся ў сярэдзіне савецкай зоны, але быў таксама падзелены на чатыры акупацыйныя зоны паміж гэтымі-ж дзяржавамі. У савецкай зоне Сьмерш хутка палагодзіў справу бежанцаў, частку ліквідуючы, а бальшыню высылаючы ў канцлягеры СССР. У зонах заходніх аліянтаў УНРРА арганізавала лягеры для бежанцаў, з харчаваньнем, памяшканьнямі для жыцьця, дапамогай вопраткай і лекарскай апекай. У гэтыя лягеры прыбывалі савецкія рэпатрыяцыйныя місыі з палітрукоў і разам з ураднікамі УНРРА абвяшчалі, каб усе савецкія грамадзяне варочаліся ў СССР. Было мноства выпадкаў, калі бежанцаў супроць іх волі гвалтам забіралі і адвозілі ў савецкія лягеры.
Аднак хутка адносіны паміж урадам СССР і заходнімі аліянтамі сапсаваліся. Утрыманьне савецкай акупацыі краінаў Сярэдняй Эўропы і гвалты прымусовай рэпатрыяцыі савецкімі місыямі зрабілі немагчымым далейшае супрацоўніцтва заходніх аліянтаў з імі ў арганізацыі УНРРА. Таму заходнія аліянты заснавалі новую Міжнародную Арганізацыю для Бежанцаў (ІРО)**, у якой ня было савецкіх прадстаўнікоў. Гэта арганізацыя ў 1947 годзе заступіла УНРРА, якая спыніла
Лягеры ІРО арганізаваліся па нацыянальным прынцыпе, а шматнацыянальныя лягеры складаліся з нацыянальных частак.
У Амэрыканскай зоне беларускі лягер быў арганізаваны ўлетку 1945 году ў Гангтофэрзідлюне каля Рэгэнсбургу як частка шматнацыянальнага лягеру. Пазьней ён быў перавезены ў Міхэльсдорф каля Каму. Беларускі мітрапаліт, япіскапы і некалькі сьвятароў з семьямі ды дапаможны пэрсанал атрымалі лягер ІРО ў Тырогайме, як і частку балтыцкага і жыдоўскага лягеру ў Марктрэдвіцы. Пазьней беларускі лягер быў арганізаваны ў Майнлёзе. Беларускія лягеры павялічваліся, бо да іх перасяляліся беларусы з іншанацыянальных лягероў. Засноўваліся новыя беларускія лягеры пры масавым выдзяленьні беларусаў з іншанацыянальных лягероў. Некаторыя беларускія лягеры дзяліліся на грунце за кіраўніцтва лягерам паміж прыхільнікамі БЦР і прыхільнікамі «крывіцкай» БНР. Такім чынам паўстаў лягер у Віндзішбэргэрдорфе. Наступна зарганізаваўся лягер ў Остэргофэне. У Розэнгайме пазьней быў таксама створаны беларускі лягер з перавезеных лягероў з Віндзішбэргэрдорфу і Остэргофэну.
Сярод лягероў Амэрыканскай зоны, кіраваных прыхільнікамі БЦР, найбольшую ролю адыгрываў лягер у Міхэльсдорфе. Тут была праваслаўная царква, гімназія, курсы машынапісу, курсы для шафёраў і інш. У грамадзкай залі ладзіліся выступленьні хору, танцавальных гурткоў, ставіліся пьесы і адбываліся грамадзкія зьезды. Тут выдавалася друкам газэта «Беларускае Слова», і рататарам часапіс «Зьвіняць званы Сьвятой Сафіі», як і зборнікі паэзіі. Тут арганізавалася Сялянска-Работніцкая Партыя Вызваленьня Беларусі. Моладзь была ахоплена аддзелам беларускіх скаўтаў, якія прымалі ўдзел у зьлётах скаўтаў ДП розных нацыянальнасьцяў.
Сярод лягероў, кіраваных прыхільнікамі «крывіцкай» БНР, найбольшую ролю мелі лягеры ў Остэргофэне і Віндзішбэргэрдорфе, дзе знаходзілася кіраўніцтва «крывічоў», якое дзеіла ўва ўсіх зонах заходняй Нямеччыны. Тут выдавалася газэта «Бацькаўшчына», часапіс «Сакавік» і інш. Былі арганізаваныя цэрквы, школы, гурткі культурнай самадзейнасьці, скаўцкія аддзелы, чыталіся лекцыі па беларусазнаўстве.
З поступам эміграцыі ў заакіянскія краіны лягеры кансалідаваліся і зачыняліся. Так, бежанцы з Міхэльсдорфу і Майнлёйзу былі перавезеныя ў лягер у Бакнангу.У Ангельскай зоне зараз па сканчэньні вайны ў 1945 годзе пачаў дзейнасьць Беларускі Нацыянальны Камітэт, заснаваны інж. А. Шкутко. Гэты камітэт адчыніў Беларускае Бюро ў Браўншвэйгу, якое апекавалася беларусамі, забясьпячаючы іх харчовымі карткамі, дапамагаючы памяшканьнямі; бюро ўтрымлівала лучнасьць з ангельскім камандантам гораду і з нямецкім магістратам. Гэта бюро старалася арганізаваць асобныя лягеры УНРРА для беларусаў. У пляне гэтых стараньняў надзвычайную ініцыятыву і дзейнасьць праявіў С. Коўш. Ён дабіўся ад УНРРА прызначэньня баракаў у Ватэнштэце для беларускага лягеру і сабраў туды беларусаў з іншанацыянальных лягероў. Гэты лягер разгарнуў шырокую працу ўва ўсіх галінах беларускага нацыянальнага жыцьця. Тут была пабудаваная праваслаўная царква, народны дом для грамадзкіх імпрэзаў, была адчыненая гімназія і заснаваны аддзел скаўтаў. У гэтым лягеры былі друкаваныя на рататары часапісы («Шляхам Жыцьця», «Царкоўны Голас»), школьныя падручнікі, мастацкія, культурныя і палітычныя творы, кніжкі для дзяцей, скаўцкія выданьні.
У Ангельскай зоне існавалі беларускія лягеры ў Госьляры і ў Варбэргу. У лягерох ДП іншых нацыянальнасьцяў, як польскіх, расейскіх і ўкраінскіх, пражывала значная колькасьць беларусаў, якія не пераяжджалі ў беларускія лягеры. Большыя беларускія групы былі ў лягерох ІРО ў Браўншвэйгу, Ганновэры, Білефэльдзе і іншых, дзе яны ўтрымлівалі свой асобны беларускі характар. У Францускай зоне ня было асобных беларускіх лягероў для перамешчаных асобаў. Беларусы пражывалі там пераважна ў польскіх лягерох як былыя польскія грамадзяне. У адным з такіх лягероў камандантам быў Э. Ясюк, які дапамагаў беларусам уладзіцца ў кіраваным ім лягеры. Калі палякі даведаліся, што Ясюк зьяўляецца беларускім дзеячом, то ён мусіў уцякаць і ратавацца ў Амэрыканскай зоне.