Гронкі гневу

Стейнбек Джон Эрнст

Маці кінула неўразумелы позірк на раку.

— Проста ў галаве ўсё перамяшалася.

Том глянуў на рады палатак і каля адной з іх убачыў Руці з Уінфілдам — яны стаялі каля ўвахода і з кімсьці далікатна размаўлялі. Руці мяла пальцамі сукенку, а Ўінфілд босай нагой калупаў пясок. Том крыкнуў:

— Гэй, Руці! — Дзяўчынка падняла галаву, убачыла брата і падбегла да яго, за ёю — Уінфілд. Том сказаў: — Збегай, Руці, пакліч нашых. Яны спяць пад вербамі. Сюды вядзі. А ты, Уінфілд, скажы Ўілсанам, што мы хутка едзем, няхай збіраюцца.

Дзеці мігам разбегліся.

Том запытаўся ў маці:

— А як бабка, ма?

— Заснула. Здаецца, ёй лепш. І цяпер яшчэ спіць.

— То добра. Колькі ў нас свініны засталося?

— Малавата. Адна маленькая бочачка.

— Тады ў другую вады набяром. Ваду трэба ўзяць у дарогу.

З вербняку пачуліся гучныя крыкі Руці, якая склікала мужчын.

Маці падкінула сухога вярбовага голля ў вогнішча, і агонь з трэскам абхапіў рондаль. Сказала:

— Дай нам, божа, хутчэй адпачыць. Дай нам, госпадзі, знайсці сабе добры прыстанак!

Сонца хілілася да ламанай рысы абпаленых ім узгоркаў. Вада ў рондалі шалёна бурліла. Маці пайшла пад брызентавы навес, выйшла адтуль з поўным фартухом бульбы і ўсыпала яе ў вар.

— Дай, божа, хутчэй памыць бялізну. Ніколі мы яшчэ такія брудныя не хадзілі. Бульбу і то нямытую вару. А чаму — не разумею. Быццам сэрца з мяне вырвалі.

Мужчыны купкай выйшлі з кустоў. Вочы ў іх былі сонныя, твары расчырванелыя, азызлыя ад сну сярод дня. Бацька папытаўся:

— Што тут у вас?

— Трэба ехаць, — адказаў Том. — Палісмен прыходзіў, гоніць далей. Лепш хутчэй пераехаць пустыню. Выедзем чым раней і, можа, адолеем яе адразу. Нейкіх трыста міль засталося.

Бацька сказаў:

— Эх, думаў, адпачнём тут добра.

— Нельга, трэба ехаць, та, — сказаў Том. — Ной з намі не едзе. Пакіраваў уніз па рацэ.

— Не едзе? Што яму, чорту, у галаву ўзбрыло? — сказаў бацька і запнуўся. Потым паныла прамовіў: — Мая віна. Ной — гэта мая віна.

— Ды кінь ты, та.

— Няма чаго і гаварыць. Віна мая.

— Трэба збірацца, — сказаў Том.

Уілсан, падыходзячы, пачуў апошнія словы Тома.

— Мы ехаць не можам, — сказаў ён. — Сэйры зусім знемаглася. Ёй патрэбен спакой. Жывая яна з гэтай пустыні не выберацца.

Яго выслухалі моўчкі; потым Том сказаў:

— Палісмен гразіўся ўсіх нас у турму загнаць, калі мы да заўтра застанемся.

Уілсан пакруціў галавой. Вочы яго заслаліся пялёнкай трывогі, праз загар на твары праступіла бледнасць.

— Тады едзьце адны. Сэйры не можа. У турму дык у турму. Сэйры трэба адпачыць, набрацца сілы.

Бацька сказаў:

— Можа, мы пачакаем вас? А тады ўсе і паедзем.

— Не, — адказаў Уілсан. — Вы і так шмат нам зрабілі. А тут заставацца вам нельга. Вам трэба ехаць, знайсці работу, працаваць. Мы вас не хочам затрымліваць.

Бацька ўсхвалявана сказаў:

— Але ж у вас нічога няма.

Уілсан усміхнуўся:

— Калі мы з вамі стрэліся, у вас таксама нічога не было. Вас гэта не датычыць. Будзеце спрачацца са мной, я ўзлавацца магу. Вы едзьце, а то я сапраўды зазлую і пасваруся з вамі.

Кіўком галавы маці паклікала бацьку пад брызент і

нешта шапнула яму.

Уілсан павярнуўся да Кейсі:

— Сэйры прасіла вас зайсці да яе.

— Добра, — адказаў прапаведнік. Ён пайшоў да маленькай шэрай палаткі Ўілсанаў, адхінуў полкі і ўвайшоў. У палатцы было цёмна і душна. На зямлі ён убачыў матрац, астатнія рэчы, як былі скінуты з грузавіка, так і валяліся дзе папала. Сэйры ляжала на матрацы, шырока расплюшчыўшы бліскучыя вочы. Кейсі спыніўся, глянуў на яе, апусціўшы сваю вялікую галаву, і мускулы на яго жылістай шыі напяліся. Ён зняў з галавы капялюш і стаяў, трымаючы яго ў руцэ.

Сэйры спыталася:

— Муж сказаў, што мы не едзем?

— Сказаў.

Зноў пачуўся нізкі прыгожы голас Сэйры:

— Я хацела ехаць з вамі. Ведаю, мне з гэтай пустыні жывой не выбрацца, затое муж перабярэцца цераз яе. А ён не хоча. Ён не ведае. Думае, я папраўлюся. Ён не ведае.

— Ён сказаў: не паедзем.

— Ага. Ён упарты. А вас я паклікала, каб малітву прачыталі.

— Я не прапаведнік ужо, — ціха прамовіў Кейсі. — Малітвы мае не памогуць.

Сэйры правяла языком па сасмяглых губах.

— Калі памёр іх дзед, я была ў палатцы. Тады вы прачыталі малітву.

— Гэта была не малітва.

— Малітва, — сказала Сэйры.

— Не такая, якія чытаюць прапаведнікі.

— Малітва была добрая. Прачытайце і мне такую.

— Я не ведаю, што гаварыць.

Сэйры заплюшчыла вочы і праз хвіліну зноў паглядзела на Кейсі.

— Тады памаліцеся моўчкі. Без слоў. Мне большага не трэба.

— Ува мне няма бога, — сказаў Кейсі.

— У вас ёсць бог. Вы не ведаеце, які ён, але гэта няважна. — Прапаведнік схіліў галаву. Сэйры баязліва сачыла за ім. І калі ён падняў галаву, твар яе пасвятлеў. — Гэтага я і хацела. Адчуць, што ёсць нехта побач… і моліцца.

Кейсі матнуў галавой, быццам адганяючы сон.

— Я гэтага не разумею, — сказаў ён.

А Сэйры сказала:

— Але вы… вы ведаеце, праўда?

— Ведаю, — адказаў Кейсі, — ведаю, але не разумею. Можа, міне некалькі дзён, вы адпачняце і паедзеце далей.

Сэйры паволі пакруціла галавой:

— Ува мне ўжо нічога не засталося, акрамя болю. Я ведаю, што гэта, толькі яму гаварыць не хачу. Ён вельмі засмуціцца. А зрабіць усё роўна нічога не зможа. Магчыма, ноччу, калі ён засне… Прачнецца, усё ж лягчэй.

— Хочаце, я не паеду, застануся з вамі?

— Не, — сказала Сэйры. — Не. Ведаеце, дзяўчынай я добра спявала. У нашых краях усе гаварылі, што я спяваю не горш за саму Джэні Лінд. Бывала, прыйдуць паслухаць мяне. І вось… пяеш, а людзі стаяць побач, і здаецца, быццам ты з імі адно цэлае. Так мне рабілася добра тады. Не кожнаму дадзена такое адчуць — такую паўнату ў сэрцы і блізкасць да людзей, што стаяць і слухаюць. Тады я ўсё думала, што некалі буду спяваць у тэатрах, ды не збылося. То і добра. Калі я спявала, нікога паміж намі не было, нічога. Вось чаму я папрасіла вас памаліцца. Захацелася яшчэ раз адчуць такую блізкасць. Песня і малітва — адно і тое. Шкада, што вы не чулі, як я спявала.