Гронкі гневу
Шрифт:
Том даў яму развадны ключ, Эл пералез цераз борт і сеў, падкурчыўшы пад сябе ногі і не выпускаючы ключа з рук. Том дастаў з-пад сядзення завадную ручку і паклаў побач з тармазной педаляй.
— Ну цяпер усё, — сказаў ён. — Садзіся, ма, пасярэдзіне.
Бацька сказаў:
— А я з пустымі рукамі.
— Калі што якое, возьмеш завадную ручку, — сказаў Том. — Дасць бог, не спатрэбіцца. — Ён націснуў на стартэр, махавік ляснуў, зрабіў абарот, матор затарахцеў і замёр, потым зноў запрацаваў. Том уключыў фары і выехаў з лагера на першай
— У жыцці чалавека бывае так, што ён раптам азлабляецца…
Маці перапыніла яго:
— Том… ты ж мне сам казаў… ты абяцаў, што не дасі волі злосці. Ты ж абяцаў.
— Я не забыўся, ма. Стараюся. Але гэтыя шэрыфавы памагатыя… Бачыў хто-небудзь каго з іх, каб ён быў не таўстазады? Віхляюць тоўстымі азадкамі, смаляць з пісталетаў куды папала. Каб яны ўсё рабілі па закону, ма, што ж, мы б не супраціўляліся. Але ж тое, што яны ўчыняюць, незаконна. Яны стараюцца наш дух зламаць. Хочуць прымусіць нас поўзаць перад імі, скурчыўшыся, як пабітая сучка. Раздушыць нас хочуць. Далібог, ма, да таго дайшло, што ёсць адзін толькі спосаб застацца прыстойным чалавекам — добра ўляпіць катораму з гэтых фараонаў. Яны дамагаюцца таго, каб мы забыліся на сваю чалавечую годнасць.
Маці сказала:
— Ты абяцаў, Том. З нашым Красунчыкам Флойдам такое ўжо было. Я ведала яго маці. Яго ледзь не пакалечылі.
— Я стараюся стрымацца, ма, бог сведка. Ты ж не хацела б, каб я поўзаў перад імі брухам па зямлі, як пабітая сучка, га?
— Я малю бога за цябе. Стараніся іх, Том. Сям'я наша і так распадаецца. Абыходзь іх бокам, так трэба.
— Пастараюся, ма. Толькі цяжка мне будзе стрымацца, калі прычэпіцца які-небудзь таўстазады. Каб усё па закону, справа іншая. А паліць лагер — такога закону няма.
Машына ішла па шашы, падрыгваючы кузавам. Наперадзе ланцужок чырвоных ліхтароў перагарадзіў дарогу.
«Пэўна, аб'езд», — падумаў Том. Ён збавіў хуткасць і спыніўся, і ў тое ж імгненне машыну абкружыў натоўп людзей. Яны былі ўзброены хто кіркамі, хто драбавікамі. На іх былі каскі, на некаторых — фуражкі Амерыканскага легіёна. Адзін зазірнуў у кабіну, дыхнуўшы на Тома спіртным перагарам.
— Куды накіраваліся? — Чырвоны твар падсунуўся амаль да самага твару Тома.
Том замёр. Далонь яго слізганула пад ногі і намацала завадную ручку. Маці моцна сціснула яму локаць. Том сказаў:
— А вось… — і раптам у голасе яго пачуліся ўгодлівыя ноткі: — Мы не тутэйшыя. Нам сказалі, што можна на працу ўладкавацца ў акрузе — як яе… Туларэ.
— Дык ты ж, чарцяка, не ў той бок едзеш. Гораду нашаму ўсякія Окі не патрэбны.
Рукі і плечы ў Тома быццам скамянелі, па целе прабеглі дрыжыкі. Маці ўчапілася ў яго локаць. Нос машыны абступілі ўзброеныя людзі. Некаторыя з іх, строячы з сябе ваенных, былі ў фрэнчах з афіцэрскай партупеяй.
Том жаласна запытаўся:
— А ў які ж бок нам ехаць, містэр?
— Разварочвайся кругом
Тома ўсяго скаланула.
— Ёсць, сэр, — сказаў ён, даў задні ход, развярнуўся і паехаў назад. Маці адпусціла яго локаць і лёгенька паляпала па руцэ. А Том ледзь стрымліваў слёзы.
— Не бяры да сэрца, — сказала маці. — Не бяры да сэрца.
Том высмаркаўся праз акенца і выцер вочы рукавом.
— Сволачы…
— Ты зрабіў усё правільна, — ласкава сказала маці. — Усё правільна зрабіў.
Том збочыў на палявую дарогу, праехаў ярдаў сто і выключыў матор і фары. Потым выйшаў з машыны з завадной ручкай.
— Куды ты? — занепакоілася маці.
— Пайду пагляджу. Мы на поўнач усё роўна не паедзем.
Чырвоныя ліхтары пасунуліся па шашы. Том бачыў, як яны мінулі паварот на палявую дарогу і рушылі далей. Неўзабаве з таго боку, дзе быў Гувервіль, пачуліся крыкі і лямант і ў неба шуганула яркае польмя. Яно падымалася ўсё вышэй і вышэй, і да слыху Тома данёсся сухі трэск. Ён вярнуўся да грузавіка, сеў за руль, развярнуў машыну і без агнёў праехаў па палявой дарозе назад да шашы. Там скіраваў на поўдзень і запаліў фары. Маці нясмела запыталася:
— Куды мы едзем, Том?
— На поўдзень. Мы не дазволім рознай поскудзі камандаваць намі. Не дазволім. Паспрабую аб'ехаць горад ускраінай.
— Ну, а далей куды? — Бацька загаварыў першы раз пасля выезду з лагера. — Вось што я хачу ведаць.
— Пашукаем гэты ўрадавы лагер, — адказаў Том. — Кажуць, там шэрыфавым памагатым вароты зачыненыя. Ма… мне трэба ад іх далей трымацца. Баюся, яшчэ заб'ю каго з іх.
— Супакойся, Том, — мякка прамовіла маці. — Супакойся, Томі. Адзін раз ты ўжо добранька зрабіў. Не дай бог, яшчэ раз так зробіш.
— Але ж так можна перастаць паважаць сябе.
— Астынь. Набярыся цярпення. Мы ж, Том… народ будзе жыць, калі ад гэтых людзей і следу не застанецца. Мы народ, Том, ён жыве. Нас не знішчыш. Мы народ — мы жывём і жывём.
— Нас увесь час б'юць.
— Яно так, — ціха засмяялася маці. — Можа, таму мы такія крэпкія. Багацеі пажывуць трохі і паміраюць, і дзеці ў іх нікудышныя, нежывучыя. А нас, Том, усё прыбывае і прыбывае. Не бядуй. Надыдзе і іншая часіна.
— Адкуль табе гэта вядома?
— Сама не ведаю адкуль.
Яны ўехалі ў горад. Том павярнуў на бакавую вуліцу, каб аб'ехаць цэнтр. Пры святле вулічных ліхтароў ён зірнуў на маці. Твар у яе быў спакойны, вочы глядзелі неяк па-новаму — быццам вечныя, непаддатныя часу вочы статуі. Том працягнуў правую руку і дакрануўся ёю да матчынага пляча. Ён не мог іначай. І адразу зноў узяўся за руль.
— Ніколі раней я не чуў, каб ты столькі гаварыла, — сказаў ён.
— Раней не было такой патрэбы, — адказала маці.
Том праехаў некалькі завулкаў і, калі горад застаўся ззаду, павярнуў машыну ў процілеглы бок. На скрыжаванні стаяў слуп з лічбай «99». Па гэтай шашы Том павёў грузавік на поўдзень.