Пляц Волі
Шрифт:
2) 6 ліпня ў м. Арля Лідзкага павету капраль паліцыі Зюк, садзіст па натуры, зьбівае беларусаў за іх нацыянальныя пераконаньня. Гэтак ён пабіў сялян: Гузеня і Язэпа Шэршаня. Улада «карае» садыста тым, што пераводзіць яго з аднаго пункту ў другі.
3) 6 ліпня ў в. Прыцяма Арлянскай вол. Па загаду павятовай судова-сьледчай улады арэштаваны беларускі вучыцель Іван Дрозд, школу якога польскі школьны інструктар Кавальчэўскі і паліцыя выгналі на вуліцу <…>.
4) 12 ліпня ў в. Кукры Жалудоцкай вол. Лідзкага павету адміністрацыя двара Саваўшчына абвінаваціла сялян у перахове зброі, толькі за тое, што вяскоўцы з голымі рукамі адабралі сваю скацежу <...>. Многа сялян пабітых да паўсьмерці, трое арэштаваны і па сягоньня
5) 12 ліпня ў в. Стукалы Арлянскай воласьці Лідзкага пав. быў арэштаваны і зьбіты стараста, абвінавачаны ў тым, што не арэштаваў трох беларусаў-новабранцаў, якія адмовіліся ад службы ў польскім войску.
<…>
8) 17 ліпня ў в. Процьма Арлянскай воласьці Лідзкага павету паліцэйскі капраль Качаноўскі ў прысутнасьці павятовай палявой жандармерыі пасьля страшэнных зьдзекаў зьбіў нагайкай хворую старушку 68 гадоў, матку беларускага вучыцеля Івана Дразда Марыю Дрозд за тое, што яна не магла сказаць, дзе знаходзіцца яе сын, які перад гэтым… уцёк з-пад арэшту.
<…>
11) 28 ліпня ў в. Бондары Азёрскай воласьці Горадзенскага павету зьбілі грамадзяніна Чараха. Зьвязаўшы рукі, падвешывалі на кол і білі да ўтраты прытомнасьці.
12) 28 ліпня у в. Канюхі зьбілі 55-летняга старца Чаплюка. Білі малаткамі па пятах. У вёсках Канюхі, Бондары, Кашубінцы зьбіты пагалоўна ўсе сяляне.
13) 29 ліпня польскія міліцыянеры зьбілі на сьмерць жыхара в. Вешкан Язэпа Станчыка <…>.
15) 30 ліпня зьбіты жыхар в. Капенішкі Баляслаў Кутас. Пасьля сьмерці зьдзерлі палякі з яго ўсю адзежу да нага. Родныя забітага прасілі аддаць ім цела, — палякі ім адмовілі і закапалі без хрысьціянскага абраду.
16) 4 жніўня у в. Мастэйкі арэштаваны грам. Якуб Тумалевіч і Іван Балевіч. Пры арэшце білі і калолі шылам.
<…>
20) 6 жніўня ў грам. Ігната Тамулевіча выкапалі ўсю бульбу і зьбілі гаспадара за тое, што ён, бытцым, быў у Літве. <…>»
Падобны крык, падобны стогн даносіўся і з-пад Беластока, Бярэсця, Пружан, Ваўкавыска, Слоніма, Вілейкі…
Тымчасам «Gazeta Bielostocka» (№ 149) надрукавала артыкул, у якім дзівілася з таго, што на вуліцах Беластока нямаведама адкуль з'явіліся вар'яты — тымчасам як многім у горадзе было вядома: з мясцовай турмы выпусцілі больш дзесяці беларускіх сялян, запасочаных у прыналежнасці да паўстанцаў, - якія не вытрымалі катаванняў…
Сучасныя Робін-Гуды
Але здзекі адно распальвалі ў сялян прагу помсты…
14 чэрвеня польскі ўрад дамовіўся з ангельскай прамысловай кампаніяй аб продажы Белавежскай пушчы. Ангельцы абавязаліся на працягу дваццаці гадоў «эксплуатаваць» Белавежу, плацячы Польшчы пэўную суму за кожны «штандарт» распілаванага матэрыяла ангельскай валютай. У карыстанне ангельцаў пераходзілі ўсе існуючыя на тэрыторыі пушчы будынкі і каля пяцісот кіламетраў чыгункі. Дзеля вывазу драўніны польскі ўрад забавязаўся даваць штодзённа па сто вагонаў. Аднак ужо з першых дзён пасля заключэння дамовы прамыславікоў чакалі неспадзеўкі. На пачатку ліпеня ў Белавежскай пушчы за тры дні беларускія сяляне спалілі пяцьдзесят гектараў высечанага лесу. Белавежскія паўстанцы ўводзілі ў паніку «мясцовых» палякаў і з'арганізавалі напад на Бельск, а ў Беластоцкім, Бельскім і Пружанскім паветах «зялёныя» на польскіх урадавых сцягах сістэматычна рабілі надпісы «Б.Н.Р.».
Уцекачы з Горадні і пасланцы Васіля Мухі паведамлялі, што ў Лідскім павеце выбухнула новае паўстанне беларускіх сялян. У некаторых мясцовасцях абстралялі дробныя вайсковыя аддзелы. У ноч з 7 на 8 ліпеня з'явіліся паўстанцкія атрады па пяцьдзесят і сто чалавек, знішчылі некалькі сем'яў польскіх перасяленцаў, з імі — капітана рэзерва Рэтрыкоўскага. Праз два дні напад паўтарыўся на чыгуначную станцыю Арэхава.
Партызанская барацьба разгаралася і на тэрыторыі падсавецкай
«…Цяпер у Беларусі пачаўся новы сялянскі рух. Усюды, куды я ні заглядваў, я знаходзіў арганізаваныя мясцовыя гурткі антыкамуністаў. Ноччу яны збіраюцца ва ўмоўленым месцы, каб неўспадзеў напасці на бальшавіцкага зборшчыка падаткаў або на невялікі аддзел чырвонаармейцаў, а на другі дзень ізноў косяць і аруць»
Карэспандэнт дзівіўся, што ў Англіі так мала ведаюць і пішуць аб гэтых «сучасных Робін-Гудах». А іхняя чыннасць пашыралася з кожным днём. Напады рабіліся на вёскі і гарады. Партызаны каралі тых, на каго паказвалі пакрыўджаныя сяляне…
На нашым шляху
У адным з клясаў Віленскай беларускай гімназіі сталы расстаўлены ўкруга. Вокны расчынены ў ціхі дворык, але ў памяшканні горача — на горад наступала чэрвеньская спёка.
– Трэцім тостам прапаную ўганараваць усіх закаханых… Шчасця ім у вольнай Беларусі! — Луцкевіч адпіў з келіха віна і задуменна хітнуў галавой: — Горкае, падаецца…
– Запраўды горкае! — далучыліся госці: Гарэцкі (толькі пазаўчора вярнуўся з выгнання ў Вільню), Аляхновіч, некалькі настаўнікаў. Адно Жылка (ужо некалькі месяцаў таксама жыў у Вільні, працаваў у кнігарні, якая забяспечвала падручнікамі беларускія школы ў Літве і Латвіі; жыў небагата, харчаваўся ў бясплатнай сталоўцы для інтэлігентаў, адкрытай амерыканскім Чырвоным Крыжам) ціхмяна ўсміхаўся — да віна не дакрануўся.
Маладыя — Наталля Арсеннева і Францішак Кушаль — сціпла пацалаваліся.
Гарэцкі перагартаў здвоены нумар «Нашага Шляха» (за красавік - травень) [45] , вершам падпісаны яму Арсенневай, і ўрачыста мовіў:
– Віленскі шлях збяднее на двох хадакоў, затое на беларускай дарозе з'явілася новая сям'я.
Усе ўжо ведалі, што Наталля, перапыняючы настаўніцкую працу і вучобу ва універсітэце, ад'язджала за сваім мужам — Францішка, афіцэра польскага войска (штабс-капітанам беларускага прабыў ён да самай яго ліквідацыі), пераводзілі на захад Польшчы. Сёння ладзілі і вяселле, і развітанне…
45
У ім былі змешчаны творы Наталлі Арсенневай, Канстанцыі Буйло, Зоські Верас і іншых маладых літаратараў.
«Рознародны і багаты зьмест часопісі, – пісаў пра яго ў «Беларускім Сьцязе» (1922, № 2, с.53) Вацлаў Ластоўскі, – новыя імёны маладых працаўнікоў, а яшчэ болей новыя, сьвежыя, сьмелыя думкі акрыляюць чытача надзеяй і верай у нашу сьветлую будучыну. «Наш Шлях» загаварыў <...> дзе трэба здаровай прозай <...>, а дзе – чыстай паэзыяй і здаровым маладым рамантызмам .<...> Вершы Арсеньневае – гэта істотна кветкі паэзыі .<...> Зоська Верас годная ў гэтай маладой плеядзе таварышка. Адну мы прымушаны зрабіць увагу нашым маладым таварышам па пяру: зьвяртайце больш увагі на чыстату мовы».
Луцкевіч, Аляхновіч і Жылка пайшлі дамоў разам.
– Бачу, — першым не стрываў Аляхновіч, — што і Уладзя наш як на раздарожжы…
– Так. — Жылка здзівіўся, зірнуў на Аляхновіча. — І мне ў Вільні застацца не выпадае. І жандары наведваліся, і ў навабранцы ўпісаны…
– Я пра сямейную роздараж… Можа, дзе і ты паненку прыхаваў? — Аляхновіч паспрабаваў адагнаць ад Жылкі змрочнасць, але — бачыў — безвынікова.
– Дык што — вырашыў падацца ў Латвію? — Луцкевіч, пэўна, ведаў пра памкненні Жылкі. — Калі так, то правільна. Нам у Коўне і Дзвінску патрэбны парламенцёры. А галоўнае — там спакайней будзе…