Пляц Волі
Шрифт:
Мічман, хударлявы, невысокі, наставіў рулю рэвальвера на Муху:
– Матрос, вы орестованы! Следуйте к рубке.
– Хапай мічмана! — выкрыкнулі з натоўпу. Матросы пачалі адціскаць камандзіраў, а з імі і мічмана з Мухам, да борта. Афіцэрская каманда радзела на вачах. Мічман мацней сціснуў рэвальвер, а ў ягоных вачах, нават крыху нечакана для сябе, Муха заўважыў нерашучасць.
– Гаспадзін афіцэр, — Муха «памякчэў», вочы бліснулі хітрынкай. — Вінават я, не гневайцеся так… Вінават… — і ўбачыў, як знікла насцярожанасць у ягонага «канваіра». Мічман хітнуў галавой:
– Иди-иди… Все равно отвечать будешь, — і апусціў
А Муха гэтага толькі й чакаў — схапіў ашаломленага мічмана, выкруціў рэвальвер:
– Вінават, што раней зрабіць гэтага не даўмеўся! — і, прыўзняўшы (праўда, з цяжкасцю) мічмана, перакінуў яго за борт.
Матросы выбухнулі вокрыкамі й смехам:
– Так яго, вада ўжо цёплая, не замерзне!
На другі дзень дзевяноста арганізаваных Васілём Мухам беларусаў з крэйсера «Петръ Первый» пехам выйшлі да Рыгі, каб адтуль чыгункай дабірацца на Радзіму. Трое сутак разам з імі пыліла дарогу і рота матросаў-украінцаў…
Першы ўсебеларускі кангрэс
Гэта было ў Менску ў год 1917-ы ў месяцы снежні яго пятага дня. Заля, ложы, балконы і нават частка праходаў Гарадскога тэатра занялі тысяча васемсот семдзесят два дэлегаты, з якіх права пастанаўляльнага голасу мелі тысяча сто шэсцьдзесят сем…
Кангрэс адкрыўся ўрачыста. На ўваходзе стаяла варта Першага беларускага палка, сцэна і сцены — ва ўбранні бел-чырвона-белых сцягоў, на трыбуне — герб «Пагоня».
У арганізацыйным прэзідыуме кангрэса — прэзідыум Вялікай беларускай рады на чале з Аркадзем Смолічам і Язэпам Варонкам, прэзідыум Беларускай цэнтральнай рады на чале з Сымонам Рак-Міхайлоўскім, прадстаўнікі беларускіх арганізацый з Віцебска, Магілёва, Піцера, Масквы, Кіева, Адэсы.
За прэзідыумам на сцэне — хор Тэраўскага, папоўнены артыстамі Першага беларускага таварыства драмы і камедыі (пад кіраўніцтвам Ждановіча і Фальскага) і хорам Хаўрусу беларускай моладзі. Усе — у прыгожых нацыянальных строях.
Адкрыў кангрэс Сымон Рак-Міхайлоўскі. Пасля ягонай кароткай прамовы залю надоўга ўскалыхнулі воплескі… Хор заспяваў «Ад веку мы спалі, і нас разбудзілі…» Хто знаў словы — пачаў падпяваць.
Цэлы дзень зачытвалі прывітальныя словы і агалошвалі наказы, дадзеныя дэлегатам іхнімі мясцовымі арганізацыямі і групамі. Увечары быў канцэрт хору Тэраўскага і пастаноўка драмы Уладзіслава Галубка «Апошняе спатканне».
На другі дзень кангрэс распачаў працу ў будынку Дваранскага сходу, які месціўся насупраць тэатра і меў вялікую залю для агульных сходаў і шмат меншых — для працы камісій і секцый кангрэса.
«Аснову» дэлегатаў складалі сябры Беларускай сацыялістычнай грамады, якая змагла «прыхіліць» да сябе большасць дэлегатаў. На кангрэсе ўтварылася тры фракцыі: Беларускай сацыялістычнай грамады, беспартыйных і фракцыя «левага цячэння». Сябры кожнай фракцыі сядзелі разам і разам галасавалі. Для больш прадуктыўнай працы склаліся дванаццаць асобных секцыяў: дзяржаўнага будаўніцтва, аграрная, асветы і культуры, вайсковая, фінансавая, мясцовых самаўрадаў, краёвай гаспадаркі, заканадаўства і агульнага права, народнага здароўя, сацыяльнай апекі, рээвакуацыі ўцекачоў і адбудовы краю. Некаторыя секцыі падзяляліся на камісіі. Найбольш камісій было створана пры секцыі асветы і культуры — ажно дзесяць: камісія вышэйшай школы (пад старшынствам прафесара-акадэміка Яўхіма Карскага яна распрацоўвала статут і навучальны
На сходах секцый і камісій мелі права прысутнічаць усе дэлегаты кангрэса. Найбольш іх збіралася ў секцыі дзяржаўнага будаўніцтва. Вызначыліся чатыры платформы будучага дзяржаўнага ладу Беларусі: незалежніцкі, абласнікоў, аўтанамістаў і асімілятарскі.
Прэзідыумы кожнай фракцыі, секцыі і камісіі (кожны меў па тры сябры: старшыню, ягонага намесніка і сакратара) і прэзідыум кангрэса — усіх сто пяць чалавек — склалі кіруючы орган, які назвалі Радай старшыняў Першага ўсебеларускага кангрэса. Склад Рады старшыняў зацвердзіў пленум кангрэса. Так стварыўся першы беларускі перадпарламент…
Калі прадстаўнікі ўсіх груп кангрэса — пасля спрэчак, крыку, паправак, дапрацовак — выйшлі з «дарадчага» пакоя Дваранскага сходу, дзе праводзілі нараду аб тым, як стос рэзалюцый звесці ў адну, — каб падаць на агульнае зацвярджэнне, мінула гадзіна ночы з 17 на 18 снежня. Заля сцішылася. Прызначылі фракцыйных аратараў, каб па пунктах патлумачваць агульную рэзалюцыю. Затым старшыня кангрэса Іван Серада двойчы зачытаў яе канчатковы тэкст і прапанаваў галасаваць асобна па ўсіх пятнаццаці пунктах.
Пісар голасна пачаў агучваць першы пункт — і нечакана ўлавіў незразумелую турботу на тварах дэлегатаў. Заля напружылася, каля выхаду ўсчалася мітусня.
Да стала прэзідыума падыходзяць двое ў шэрых салдацкіх шынялях. Першы, у новай шапцы з доўгім брылём, з доўгімі чорнымі вусамі, - начальнік менскага гарнізона і тымчасовы «генерал-ад-рэвалюцыі» Крывашэін; следам за ім — у стаўбунаватай шапцы з нейкага рыжага футра — народны камісар унутраных спраў Заходняй вобласці і фронта «генерал-ад-земсаюза» Рэзаўскі. За імі падклэпаў і стаў злева ад стала прэзідыума трэці нечаканы зайшла — у зімовай белаватай шапцы, кароткім ні то фрэнчы, ні то шынэльку, з шашкаю і наганам, выгалены, чырвонатвары, — камандзір «Першага рэвалюцыйнага палка імя Мінскага савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў» таварыш Рамнёў.
Рэзаўскі штось ціха прагаварыў да прэзідыума і скінуў шапку. Іван Серада запатрабаваў ад яго дакумэнтаў. Рэзаўскі пачаў размахваць перад ім правай рукой (левай прыціскаў партфель і шапку), а Крывашэін, бліскаючы з-пад доўгага брыля вачыма, сіпліва — нібыта з прабітага горла — закрычаў:
– Я начальник горнизона!..
Заля яшчэ больш замітусілася. Хтось абураўся і выказваў пратэст, хтось — найперш на галёрцы — не дачуў…
Серада супакойвае прысутных і дае слова «начальніку гарнізона». Крывашэін зноў сіпіць, але яго словы ўжо даходзяць і да галёркі: - …под видом мягких лайковых перчаток, под видом мягкой пуховой постели… контрреволюционеры…
Дэлегаты, што сядзяць бліжэй да трыбуны, заўважаюць, што выступоўца пляце п'яную ахінею…
Загучалі выкрыкі з залы:
– Знімі шапку!
– Не ў хляве ж…
Крывашэін паволі ўзнімае руку да брыля… На лоб ападаюць чорныя доўгія валасы. Ён прыціскае іх даланёй і мармыча да Серады:
– Призываю президиум к… пор-рядку…
Нездавальненне кранулася і твара наркома Рэзаўскага:
– Лишите его слова! — а Рамнёву загадвае ўвесці ў залю салдат свайго рэвалюцыйнага палка, пасля чаго агаломшвае: — Я распускаю съезд!