Quo Vadis
Шрифт:
Я чула, як Пётр казаў не раз, што і ён будзе замучаны, што ж я значу перад ім? Як прыйшлі па мяне прэторыяне, я баялася смерці й пакуты, але цяпер ужо не баюся.
Глянь, якая страшная гэтая вязніца, а я йду да неба. Падумай, тут цэзар, а там добры й міласэрны Збаўца. Дый няма смерці. Ты мяне кахаеш, дык зразумей, якой я буду шчаслівай. О, Маранка дарагі, падумай, то ж і ты туды прыйдзеш да мяне.
І замоўкла, каб крыху адсапціся хворымі грудзьмі, пасля прылажыла да вуснаў ягоную руку: — Марк… — Чаго, любая?
— Не плач па мне і памятай, што ты туды прыйдзеш да мяне. Не доўга я жыла, але Бог даў мне тваю душу. Дык скажу Хрысту: хоць я памерла, хоць ты застаўся з жалем, аднак не блюзніў супраць волі Ягонай і любіш Яго заўсёды. А ты будзеш Яго любіць і перажывеш цярпліва маю смерць?.. Бо тагды Ён нас злучыць, а я кахаю цябе і хачу быць з табою… Тут не хапіла ёй духу, і ледзь дачувальным голасам дакончыла: — Прырачы мне гэта, Марк!..
Вініць абняў яе дрыжачымі
Тады ў бледным святле месяца распрамянілася ейнае аблічча. Яшчэ раз прылажыла да вуснаў ягоную руку й шапнула: — Я твая сужэнка!..
За сцяною прэторыяне, гуляючыя ў scriptae duodecim, паднялі гучную спрэчку, але яны забыліся пра вязніцу, пра варту, пра ўвесь свет і, адчуваючы ўзаемна ў сабе анёльскія душы, пачалі маліцца.
LXI
Праз тры дні, а дакладней, тры ночы нічога не муціла ім супакою.
Скончыўшы абыдна свае заняткі выносінаў мёртвых і цяжка хворых, калі зняможаная варта паклалася спаць на калідорах, Вініць уваходзіў у падзямелле, дзе была Лігія, і сядзеў там, аж пакуль не пачынаў заглядаць праз ваконныя краты золак. Яна галубілася галованькай да грудзей ягоных, і гутарылі ціхенька пра каханне ды пра смерць. Абое мімахоць у думках і гутарках, нат у жаданнях і надзеях, штораз болей аддаляліся ад жыцця і гублялі адчуванне яго. Абое выглядалі на людзей, якія, адплыўшы ад берагу, не бачаць ужо яго і паволі занураюцца ў бясконцасць. Абое паступова перайнакшваліся ў духаў сумных, раскаханых у сабе саміх ды ў Хрыстусе, гатовых адляцець. Часам толькі ў ягоным сэрцы зрываўся шчэ боль, часамі бліснула, моў маланка, надзея, зроджаная каханнем і верай у міласэрнасць Укрыжаванага Бога, але і ён штодзень адрываўся ад зямлі й паддаваўся смерці. Калі раненька выходзіў з вязніцы, глядзеў ужо на свет, на горад, на знаёмых ды жыццёвыя турботы, бы праз сон. Усё выдавалася яму ачужэлым, далёкім, пустым і нікчэмным. Перастала яго праймаць жахам нат і пагроза пакутаў, бо меў пачуццё, што іх можна перацярпець як бы ў задуме, з вачыма, скіраванымі ў нешта іншае. Абаім здавалася, што пачынае ўжо імі завалодваць вечнасць. Гутарылі пра каханне, пра тое, як кахацімуцца ды разам будуць жыць на тым свеце, і калі часамі думка іхняя звярталася шчэ да зямлі, дык толькі як людзей, што рыхтуюцца ў далёкае падарожжа. Ахінула іх такая цішыня, якая атуляе дзве пустынныя калюмны, забытыя людзьмі. Расходзілася ім ужо толькі пра тое, каб Хрыстус іх не разлучаў; а калі кожная хвіліна ўмацоўвала ў іх тую пэўнасць, раскахаліся ў Ім, як сваім злучыцелю, як у несканчальным шчасці й супакоі. Былі яшчэ на зямлі, а ўжо ападаў з іх пыл зямны. Іхнія душы сталіся чыстымі, бы слязінкі. Пад пагрозай смерці, сярод бяздолля і цярпення, на вязнічным бярлагу пачалося для іх неба, бо яна брала яго за руку і вяла, як святая, да вечнае крыніцы жыцця.
А Пятроні з’умяваўся, бачачы ў абліччы Вініція штораз большы супакой ды нейкі дзіўны бляск, якіх не бачыў даўней. Іншы раз радзілася ў ягонай думцы здагадка, што Вініць няйначай знайшоў нейкую дарогу ратунку, і рабілася яму прыкра, чаму з гэтым перад ім тоіцца. Урэшце, не могучы вытрымаць, зачапляе яго: — Цяпер ты выглядаеш нейк інакш, не таіся перада мною, хачу і магчыму табе дапамагчы: ці ўпланаваў што?
— Упланаваў, — адказвае Вініць, — але ты не магчымеш ужо мне быць помачным. Па ейнай смерці прызнаюся, што я хрысціянін, і пайду за ёю.
— Дык не маеш надзеі?
— Чаму не? Маю. Хрыстус мне аддасць яе, і не расстануся ўжо з ёю ніколі.
Пятроні пачаў хадзіць па атрыюме з мінай зняверанай ды нецярплівай, у канцы кажа: — На гэта не трэба вашага Хрыстуса, бо тую самую паслугу можа табе даць наш Танатос [85] .
А Вініць, сумна ўсміхнуўшыся, гавора: — Не, дарагі, але не хочаш зразумець.
— Не хачу ды не магу, — адказвае Пятроні. — Не пара цяпер на разважанні, але ці памятаеш, што ты казаў, як нам не ўдалося вырваць яе з Туліянума? Я развітаўся з усялякай надзеяй, а ты сказаў, як прыйшлі мы дамоў: «А я веру, што Хрыстус можа мне яе вярнуць». Дык няхай жа табе яе верне. Калі я кіну каштоўную чару ў мора, не патрапіць мне аддаць яе ніхто з нашых багоў, але калі і ваш не лепшы, дык не ведаю, за што Яму маю аддаваць пашану большую, чым даўным.
85
Геній смерці (заўвага аўтара).
— Дык ён мне яе й аддасць, — адказвае Вініць.
Пятроні паціснуў плячыма.
— Ці ведаеш, — пытае, — што хрысціянамі асвячацімуцца ўзаўтра цэзаравы агароды?
— Узаўтра? — наставіўся Вініць.
У абліччы дзікае страшэннае рэчаіснасці, сэрца, аднак заскакала ў ім балюча, жахліва. Падумаў, гэта мо ўжо апошняя ноч, якую магчыме правесці з Лігіяй, дык, развітаўшыся з Пятроніем, пайшоў борзда да загадчыка путыкулаў па сваю тэсару. Але тут спаткала яго няўдача, бо загадчык не хацеў яму даць пропуску.
— Выбачай, спадару! —
Вініць сцяміў, што наляганне дарэмнае. Прамільгнула яму, аднак, надзея, што вартаўнікі, якія прапускалі яго даўней, прапусцяць мо й цяпер без меты, як знаёмага, дык, пераапрануўшыся вечарам у зрэбную туніку ды абвязаўшы хусцінаю голаў, пайшоў пад браму вязніцы. Але гэтае ночы правяралі меты больш уважліва, чым заўсёды, а найгорш тое, што сотнік Сцэвінус, суровы й надта адданы цэзару, пазнаў Вініція. Але, відаць, у ягоных, закаваных у жалеза, грудзях тлілася яшчэ нейкая іскрынка літасці на людскую нядолю, бо замест ударыць дзідаю ў панцыр на знак трывогі, адвёў Вініція на бок і сказаў: — Спадару, вярніся дамоў. Я пазнаў цябе, але маўчаціму, не хочучы цябе губіць. Упусціць цябе не магу, вярніся, хай багі сашлюць табе супакаенне.
— Упусціць мяне не можаш, — просіцца Вініць, — але дазволь мне тут пастаяць і бачыць, каго выводзіцімуць.
— Загад мой гэтаму не працівіцца, — згаджаецца Сцэвін.
Вініць стаў перад брамаю і чакаў, пакуль не выводзіцімуць асуджэнцаў.
Урэшце каля поўначы адчыніліся шырока брамы вязніцы, і паказаліся цэлыя чароды вязняў: мужчын, жанчын і дзяцей, абступленых збройнымі аддзеламі прэторыянаў. Ноч была вельмі ясная, так што пад поўняю месяца льго было адрозніць не толькі фігуры, але й твары няшчасных. Ішлі парамі, доўгім пасумным карагодам у цішыні, парушанай толькі брынчаннем ваяцкае зброі. Вялі іх гэтулькі, што здавалася, усе паграбы ўжо ачышчаны. Пры канцы паходу Вініць выразна дагледзеў лекара Глаўка, але ані Лігіі, ані Урсуса не было між ідучымі.
LXII
Ледзь пачало змяркацца, як першыя хвалі народу сталі наплываць у вагароды цэзара. Натоўпы, святочна прыбраныя, у вянкох, ахвочыя, расспяваныя, а па частцы п’яныя йшлі любавацца новым светазарным відовішчам. Вокрыкі: «Сэмаксыі! Сарментыцыі!» разлягаліся на віа Тэкта [86] , на мосце Эмілія ды з другога боку Тыбру, на Трыумфальнай дарозе, каля цырку Нэрона і вунь аж там па Ватыканскае ўзгор’е. Бачылі ўжо і даўней у Рыме людзей, паленых на слупох, але ніколі дагэтуль не бачана такое колькасці асуджаных. Цэзар і Тыгэлін, жадаючы пакончыць з хрысціянамі, а разам і паўстрымаць заразу, якая з вязніц разыходзілася й па горадзе, загадалі апаражніць усе падзямеллі так, што засталося ў іх ледзь колькідзесят асоб, прызначаных на заканчэнне ігрышчаў. Вось жа, грамады народу, пераступіўшы парог агародных брамаў, нямелі ад подзіву. Усе алеі галоўныя й баковыя, што расходзіліся праз гушчару дрэваў наўкруг паплаўцоў, куп’я, сажалак і заквечаных палеткаў, набітыя былі смалёвымі слупамі, да якіх папрывязвана хрысціян. З вышэйшых мейсцаў, дзе далягляду не засланялі дрэвы, можна было аглядаць цэлыя шэрагі слупоў і людскіх фігур, упрыгожаных кветкамі, бярвенцам, міртавым лісцем, якія цягнуліся ўдалечыню па грудох і нізох так далёка, што, калі бліжэйшыя выглядалі, бы мачты мараплаваў, дык найдальшыя прадстаўляліся вачам, бы рознаколерныя тычкі або дзіды. Шматлікасць іхняя перавышала ўсе спадзевы людзей. Можна было падумаць, што які цэлы народ папрывязвана да слупоў дзеля ўцехі Рыму й цэзара. Грамады глядзельнікаў затрымоўваліся перад асобнымі слупамі ў меру зацікаўлення постацямі, векам або плоццю ахвяр, аглядалі твары, вянкі, гірлянды бярвенцу ды йшлі далей, задаючы поўныя подзіву пытанні: «Няўжо магло быць гэтулькі вінаватых? Няўжо маглі Рым падпальваць дзеці, якія ледзь пачынаюць самі хадзіць?» І паволі подзіў пераходзіў у трывогу.
86
Крытая вуліца (лац.).
Прымеж таго, пачало добра змяркацца, на небе замігацелі першыя зоркі. Тады пры кожным асуджэнцы з’явіўся нявольнік з запаленым светачам у руцэ, а як водгалас трубаў разлёгся ў розных пунктах парку на знак распачацця відовішча, усе нявольнікі прыткнулі полымя да споду слупоў.
Схаваная пад кветкамі ды аблітая смалою салома ўміг лынула ясным полымем, якое, магутнеючы з кожнай хвілінай, раскручвала сувоі бярвенцу, шыбала ўгару, абыймаючы ногі ахвяр. Народ анямеў, агароды загулі адным вялікім стогнам ды крыкам болю. Некаторыя ахвяры аднак, падыймаючы аблічча да высокага зорнага неба, пачалі пяяць на гонар Хрыста. Народ слухаў. Але й найцвярдзейшыя сэрцы напоўніліся жахам, калі з меншых слупоў дзіцячыя галаскі началі лемантаваць: «Мама! Мама!», дрыгата праймала ўсіх, нат п’яных наглядчыкаў, аглядаючых тыя галоўкі й нявінныя тварыкі, пераморшчаныя канвульсіямі болю або млеючыя ад дыму. А полымя шыбала штораз вышэй, перапальваючы штораз новыя вянкі ружаў ды зднлёнага павоішча. Распламяніліся алеі галоўныя й бакавыя, заблішчэлі агнём групкі дрэваў і траўнікаў і заквечаныя палеткі, залялеена агнём вада ў сажалках, абліліся румянцам мігатлівыя лісткі на дрэвах, зрабілася відно, як удзень.