Quo Vadis

Сянкевіч Генрык

І, развёўшы рукамі, замоўкла. Роспач Лігіі не ўзварушыла яе. Яна ж бо сама была каханкаю Нэрона. Сэрца ейнае, хоць добрае, не ўмела глыбока адчуць агіды такіх адносінаў. Як былая нявольніца, занадта зжылася з правам няволі, дый, акрамя таго, кахала й дагэтуль Нэрона. І калі б схацеў вярнуцца да яе, працягнула б да яго рукі, як да шчасця. Разумеючы цяпер ясна, што Лігія або мусіць стаць каханкаю маладога прыстойнага Вініція, або выставіць сябе й Аўлаў на згубу, проста не цяміла, як дзяўчына магла хістацца.

— У доме цэзара, — адазвалася па хвіліне, — не было б табе беспячней, чым у доме Вініція.

І ўдум ёй не прыйшло, што, хоць гаварыла праўду, словы

ейныя азначалі: «Згадзіся з доляй і станься палюбоўніцай Вініція». Але Лігію, на вуснах якое шчэ не застылі ягоныя похатныя, моў жар палючыя цалункі, на самы ўспамін залівала ад сораму кроў.

— Ніколі! — адазвалася бурліва. — Не застануся ні тут, ні ў Вініція, ніколі!

Актэ здзівіла гэтае ўзбурэнне: — Няўжо, — спытала, — Вініць табе такі нялюбы?

Лігія не магла адказаць, зноў пачала плакаць. Актэ прытуліла яе да грудзей ды пачала ўцяшаць. Урсус цяжка соп і заціскаў кулакі: ён моцна любіў сваю князёўну і не мог спакойна глядзець на ейныя слёзы. У ягоным лігійскім паўдзікім сэрцы ўздымалася ахвота вярнуцца ў залю, задавіць Вініція, а калі трэба, дык і цэзара; баяўся, аднак, свае спадарыні, не будучы пэўным, ці гэткі ўчынак, які адразу паказаўся яму простым, быў бы адпаведным для вызнаўцы Баранка ўкрыжаванага.

Актэ, утуліўшы Лігію, пачала зноў пытаць: — Няўжо ён табе такі ненавісны?

— Не, — апраўдвалася Лігія, — нельга мне яго ненавідзець, я хрысціянка.

— Ведаю, Лігійка. Ведаю таксама з лістоў Паўла з Тарсу, што вам няможна ані зганьбіцца, ані баяцца больш смерці, чым граху, але скажы мне, ці твая навука дазваляе выклікаць смерць?

— Не.

— Дык як жа можаш сцягаць помсту цэзара на дом Аўлюсаў?

Маўчанне. Бяздонная процьма адкрылася зноў перад Лігіяй. А маладая вызвольніца талкавала далей: — Пытаюся, бо мне шкада цябе і шкада добрае Пампоніі, Аўла ды іхняга дзіцяці. Я не ад сяння жыву ў гэтым доме й ведаю, чым пахне цэзаравы гнеў. Не! Вы не можаце ўцякаць адгэтуль. Перад табою адна дарога: прасіць Вініція, каб цябе аддаў назад Пампоніі.

Але Лігія абсунулася на калені, каб прасіць каго іншага. Урсус незабаўна таксама ўкленчыў, і абое пачалі маліцца ў цэзаравым доме на ранняй зарніцы.

Актэ першы раз угледзела такую малітву і не магла вачэй адарваць ад Лігіі, абярнутай да яе профілем, з паднесенай галавою і рукамі ды загледжанай у неба, як бы чакаючы адтуль ратунку. Зараніца абліла святлом яе цёмныя валасы й белы пеплюм, адбіваючыся ў зрэнках, і ўся ў бляску сама выглядала бы святло. У прыбледлым ейным твары, у расхіленых вуснах, у паднятых руках ды вачах значна была нейкая надзямная экстаза. І Актэ цяперака зразумела, чаму не можа стацца нічыёю наложніцай. Перад колішняю палюбоўніцаю Нэрона як бы адкрыўся ражок зусім іншага свету, чым той, да якога прызвычаілася. Зумелася, гледзячы на гэную малітву ў тым доме злачынства й гідоты. Нядаўна здавалася ёй — няма для Лігіі ратунку, а цяпер пачала верыць і спадзявацца чагось незвычайнага, што прыйдзе нейкі ратунак, прыйдзе так магутны, што й сам цэзар яму не здолее супрацівіцца, што з неба сыйдзе нейкае войска на помач дзяўчыне, або сонца падсцеле пад яе касулі і пацягне да сябе. Чула ўжо пра многія цуды між хрысціянамі й думала цяпер, што ўсё гэта, відаць, праўда, калі так моліцца Лігія.

А Лігія ўстала ўрэшце з тварам, распрамененым надзеяй. Урсус падняўся таксама і, прыкульнуўшы ля лаўкі, углядаўся ў сваю спадарыню, чакаючы слова.

Вочы ейныя памутнелі, і па xвіліне-другой вялікія слязіны пачалі каціцца па твары.

— Хай Бог сцеражэ Пампонію й Аўла, — прагаварыла. — Не можна мне сцягаць на іх пагубы,

дык не ўбачу іх болей.

Пасля чаго звярнулася да Урсуса і пачала талкаваць яму, што ён адзіны застаўся ёй цяпер на свеце, што мусіць ён быць ёй айцом і апякуном. Не могуць шукаць прытулішча ў Аўлаў, бо сцягнулі б на іх гнеў цэзара. Але не можа таксама заставацца яна ні ў доме цэзара, ні ў Вініція. Дык хай Урсус возьме яе, выведзе з гораду ды схавае дзе-небудзь, каб не знайшоў ні Вініць, ні слугі ягоныя. Яна ўсюды пойдзе за ім хоць бы й за мора, за горы, да барбараў, дзе не чутно рымскае імя, куды ўлада цэзара не сягае. Хай бярэ яе ды ратуе, бо ён адзін толькі ў яе застаўся.

Ліг быў гатовы і на знак послуху нахіліўся, абняў ейныя ногі. На твары Актэ, якая спадзявалася цуду, малявалася расчараванне.

Гэтулькі ўсяго спрычыніла гэтая малітва? Уцячы з дома цэзара, гэта знача дапусціцца праступку абразы маестату, якая немінуча будзе помшчана, і калі б нат Лігіі ўдалося схавацца, то цэзар помсціцца над Аўламі. Калі хоча ўцякаць, хай уцякае з дому Вініція. Тады цэзар, які не цікавіцца чужымі справамі, можа, нат не захоча дапамагаць Вініцію ў пошуках, а ў кожным выпадку не будзе праступку абразы маестату.

Але Лігія так і думала. Аўлюсы не будуць нат ведаць, дзе яна, нат Пампонія. Уцячэ, аднак, не з дому Вініція, толькі з дарогі. Ён у пахмеллі прызнаўся ёй, што ўвечар прышле па яе сваіх нявольнікаў. Гаварыў праўду, якой хіба ж не адкрыў бы пры цвярозасці. Відаць, ён сам або, можа, поспал з Пятроніем бачыліся перад банкетам з цэзарам і выкучылі ў яго слова, што назаўтра вечарам яе аддадуць. А калі б сяння забыліся, то прышлюць па яе ўзаўтра. Але Урсус яе адратуе. Прыйдзе, вынясе яе з лектыкі, як вынес з трыклініюма, і пойдуць у свет. Але што Вініць можа прыслаць вельмі многа нявольнікаў, дык Урсус пойдзе зараз да біскупа Лінуса па раду і помач. Біскуп пашкадуе яе, не пакіне яе ў руках Вініція і пашле хрысціян з Урсусам на ратунак. Адбяруць яе ды ўцякуць, а пасля Урсус патрапіць вывесці яе з гораду ды схаваць дзе ад рымскае сіламоцы.

І пачала румяніцца ды ўсміхацца. Льга напоўніла яе зноў, быццам надзея ратунку змянілася ўжо ў дзейснасць. Нараз кінулася на шыю Актэ і, прылажыўшы свае прыгожанькія вусны да ейнага твару, пачала шаптаць: — Ты нас не здрадзіш, Актэ, праўда?

— На цень маткі мае, — адказвае вызвольніца, — не здраджу вас, прасі толькі свайго Бога, каб дапамог Урсусу цябе адабраць.

Блакітныя дзіцячыя вочы вялігура гарэлі шчасцем. Прыдумаць бо ён не патрапіў нічога, хоць ламаў голаў, але такую рэч дык ён патрапіць. Удзень ці ўначы, яму ўсё роўна!.. Пойдзе да біскупа, бо біскуп, што трэба рабіць і чаго не трэба, чытае ў небе. Але хрысціян дык і так патрапіў бы сабраць. Ці ж мала ён мае знаёмых і нявольнікаў, і гладыятараў, і вольных людзей, і на Субуры ды за мастамі. Сабраў бы тысячу ды дзве. І адбярэ сваю князёўну, а вывесці яе з места таксама патрапіць. Пойдзе хоць бы на канец свету, хоць бы й туды, адкуль родам, дзе ніхто й не чуў пра Рым.

Тут пачаў задуменна натужваць позірк, быццам хацеў дагледзець нешта мінулае, далёкае, пасля адазваўся: — У бор? Эх, бор ты, бор родны!..

Але задума хутка прайшла. Вось пойдзе зараз да біскупа, а ўвечары ўжо з якою сотняю чакаціме на лектыку. І хоць бы яе неслі не толькі нявольнікі, але нат і прэторыяне! Лепш нікому тады не падсоўвацца да ягоных кулакоў, хоць бы ў жалезным рыштунку… Бо ці жалеза такое ўжо моцнае? Як добра гакнуць у жалеза, дык галава пад ім і не вытрымае.

Але Лігія з вялікай ды дзіцячай павагай падняла палец: — Урсус! «Не забівай!» — прыгразіла.