Заговоренный меч (на каз.яз.)
Шрифт:
білайыр кміс оырауды аты. Батыр Саяннан айрылып аланы шін хан кімін ктіп Оспан-ожа дйекші зынданында жатан. йге Баты-ожа узірді зі кірді.
Хан есік алдында мір ктіп тран узірді жоары жатаы кілемні стіне апарып отырызды. білайыр енді бкіл Дшті ыпшаты міршісі емес, тнде й тонауа шыан рыдай сыбырлай сйледі. Баты-ожа узір хан сзін кейде естіп, кейде естімесе де, оны жа ерніні имылдауынан, кзінде кенет жар ете алан раымсыз оттан білайыр ойыны брін тсінгені крініп тр. «Дрыс, хан ием, дрыс!» деп кеудесінде тулай жнелген уаныш толынын баса алмай, кенет дауыстап жібере жаздайды да, дер кезінде зін-зі зер стап алады. Жан-жаынан діншіл, есуас топты таспен шкелеп жатан Рабиу слуды ан-ан болан суретін бір мезет ол кз алдына елестетеді де, ішінен «Сол керек саан Темірлан аншыы. Мені узір еткізбеймін деп бекер жанталаспаан екенсі, енді айыбыны есесін зім айтарамын» дейді.
— Анасыны кнкар екеніне баласыны кзін жеткізу керек. Сйткен кнде ана лім жазасын Сйіншік слтана айтызан лауазым, — деп білайыр хан сыбырлауын тотатты.
— п, тасыр, мірііз орындалады, — деп узір басын иді. Сйдеді де б да сыбырлады. — Рабиу ханым жазасын айттыыз, ал Ажол биді айтеміз? Батыр Саянды ашыруда оны да кнсі бар…
Кні-тні аыл-ойын кіші бйбішесіне деген шпендік
Баты-ожа бл сраты бекер бергенін артынан ты. Кілге кірген тйткіл, ыла берген жаумен те. Ажол би де бны бас узір болмауына кп ой салан. Баты-ожа: «Ажола ш екені ханны зіне аян, содан сескеніп Рабиу-Слтан-Бегім ханыма деген ойымны беті ашылып алмаса нетсін? Рабиу-Слтан-Бегімні де мені бас узір еткіздіргісі келмегені зіне млім…» деді ішінен.
білайырды сезіктеніп аланы да рас еді. Рабиу-Слтан-Бегім мен Ажолды осы узірге бекер тапсырдым ба, алай? ш аламын деп тым асыыс кетер ме екен? Біра лгіде ана жыландай, ой ткпірінде шуматала алан кдік бдан рі жазылып енді имылдамады, сол жиырылан алпында ала берді. Рабиу-Бикеге деген кптен ккірегінде ялаан сенімсіздік брынысынан да кшейе тсті. Енді ол: «Бсе, Ажолды тадырын алай шешу керек?» деп бір ашуа бір ашуды осты. «Батыр Саянды тарушыны бірі Ажол би екені сзсіз. Жне Рабиу-Слтан-Бегім бйбішеммен байланысуларына араанда, Арынны бл жйрігі дбірді алыстан озаан секілді. Маан деген крлерін теренен азайын деген бе, алай? И, солай трізді. Мндай жадайда Ажолды аяуды ажеті бар ма? Ажолды аямау деген сз, Жнібек пен Керейді шаыраын ортасына тсірумен бірдей. Арын биінен алынан ш, Керей мен Жнібектен алынан ш!».
Орыс хан рпатарыны есімі аузына тсіп еді, Мхамед-Шайбаниа араан Брындыты кейпі айтадан кз алдында елестей алды. «Біз Жошы тымыны слтандары бріміз де осындаймыз. Дшті ыпша таына ие болу шін мен Жошыдан шыан ай адамды аядым? олына кш тисе Брынды та соны істейді. Ал кш тиіп алуы да ммкін. алы аза руларына олар текке иек сйеп отыран жо. Рас, бл руларды Арын бастаысы келгенмен згелеріні басы осылмай жр. йсін, Наймандар лі де ауа жайылуда. Алдаы бір айла блармен Жнібек пен Керейді, ала берді оларды балалары асым мен Брындыты біріктірмеу керек. Ал біріктірмеуді жалыз жолы баяы бір крі амал — ажал… Тбірімен жлынан шп ана айта спейді. р стін шабуды ажеті жо: збек ордасы А Ордаа айналмасын десе, Жнібек пен Керейді тп-тамырымен рту шарт, біра Арындармен ымдас рулара сзін ткізе алатын Дайырожа — Ажол би транда ол масата жету иын. Ажол би Жнібек пен Керей шін ота кйіп, суа батуа бар. И, е алдымен Ажол биді зін…
білайыр хан Ажол биді жо ету — жатан жыланны йрыын басу екенін дл осы стте есепке алан жо. Баяы ккіректі жайлаан шпендік уы, баяы хан таын орау аупі таы жеді. Біра узірге ол:
— Е алдымен Рабиу-Слтан-Бегім жайында айтылан мірді орында, — деді, — Ажол биді тадырын сосын шешеміз.
Баты-ожа узір:
— п, тасыр, — деп орынсыз кмндананына кзі жетіп, тжім етіп йден шыып кетті. Біра ізін ала айта кірді.
— ара ыпша обыланды сізді алдыызда бас имекші, — деді шыыс рпымен ораыта сйлеп.
— Жасы, кірсін, — деді білайыр, ре трегелген иттердей зіне тарпа бас салан алы ойды уа беріп.
И, хан ойланатын іс азір мол еді. «з кесі лыбекті лтіріп, Самарант мірі болан бдули-Латиф мырзадан кейінгі міршісі Аса Темірді екінші баласы Шахрух мырза зіні білайыр хана баынышты екеніне арай, ндістан мен Ирака жорыа шыыпты. Бл ай саясаты? ндістан мен Иракты зіне аратса кшейемін дегені ме? И, солай болар. Шахрух мырза кшейсе е алдымен білайырды рыын зуге тырысады. Жо, ол болмас. Шахрух мырзаны біржолата рту шін Самарант билігін з лдарымны біреуіне беру керек. Шахрухты басын жоятын мезгіл жетті. Моолстанны да азір рісі кеіп алды… Исан Бы хан Жнібек пен Керей слтандара кілдес. Бізбен кереар. Бл ханды да жнге салар бір айы ры керек-а! Тбі Моолстанмен бір айасуым кміл. Ммкін азір айасан жн бе? Бкіл Дшті ыпша, Хорезм, Моолстанны солтстік-шыыс жаыны жептуір жері олымда транда, ала ауыз Жаатай рпатарына кшім жетуі ажап іс емес. Біра сондай байта елге жорыа аттануа денсаушылыым ктере алар ма екен? Аса Темір Мауреннахра бабаларын Кавказдан л етіп айдап келген, азір рпатары мсылман болып кеткен, ататы балгер-друіш бдіраза Нахичевани кешке «хан ием, буындарыыза тз ялай бастапты. Сары ауруа шалдыып кетер аупі бар. Бір-екі жыл жорыты оя трып, Мауреннахра барып, ысты бла суларымен емделгенііз жн болар» деді ой. Бл аылды еске алмаса бола ма? Жаулап алан бкіл лемнен тбі саан тиері екі лаш ара жер ана ой, дние жзін билеймін деп жанталаса беруді андай ызыы бар? Ханны бл лімнен орыаны емес. Адамны зіне тимей кетпейтін бір лесі бар. Ол баыт та емес, тек лім! білайыр бны жасы біледі, енді з ойына зі клді. «Дние шіркін андай ттті! Оны лімнен кштілігіні зі сонда ой, ара жерге кіргеніше сол шін алысып тесі! рім-бтаым деп алысасы» кенет есіне Шыысханны ескі сиеті тсті. Шыысханны жер-жиана аты жаа тарап, ырытан асып бара жатан кезі екен, жанында бір топ нояны бар а аулап келе жатыпты. Кенет жас ноян Сбітай баадур: «Тасыр хан, араызшы!» деп о жатарындаы биік жартасты етегін крсетіпті. Биік з, етегі алы кгал шп, ортасында селдір раты брала сылдырап аан кміс бла. Осы блатан су ішіп бір топ киік тр. Жел арсы жатан боландытан киіктер Шыысхан тобыны сыбдырын естір емес. Ханны о жаында келе жатан ноян иыынан садаын жлып алып, киікті шеткі мара ошарын іліп тспекші болып, кздей бастады. Біра Шыысхан «тра тр!» деп олын ктеріп, садаын тартызбай ойды. Ханны ыраы кзі дл осы стте баса бір кереметті шалып алан. Ол алдыы жаына ентелей арады. Сйткенше болан жо, нояндар киіктерді ар жаындаы клден шыып, шы тбімен рмелей келе жатан зындыы бес лаштай ара шбар жыланды крді. лгі ноян енді садаын киіктерге арай аырын жылжи таяан п жы- лана кздей бастап еді, Шыысхан олын ктеріп таы атызбай ойды. Киіктер здеріне жаын алан ажалды сезді ме, кенет латарын едірейтіп жан-жатарына еледей арады да, айдаарды кріп ата жнелді. Біра олар тым кеш имылдады, п жылан латыран бйендей кенет жуан шбар денесін сопа еткізіп бір ытытты. Сол стте шеткі жас киік «ба» ете алды. Жыланны орала тскен балуан денесіні бір сыуынан киік алмады. Екінші рет баыруа да жарамады, жас сйегі сытыр-сытыр сынып, заматта жан берді. Енді жылан жазылан арандай бес лаш денесін созып жіберді де арандай аузын ашып, киікті жтпа болып ыайлана берді. Жааы ноян шінші рет садаын кезенді. Шыысхан б жолы да оны тотатты. Жылан киікті бас жаынан шыып енді жта
А иы айдаарды лтіргеннен кейін, нояндар енді оны жас балан киікті етімен тояттанар деп ойлады. Жо, олай болмады. Бркіт киік етіне кз де салмады. лі жаны шыып бітпей, аырын ана діріл аып жатан п жыланны денесіне анжардай сояу тырнатарын салып жіберіп, п-стте клпаршасын шыарды да блшектенген етімен омаайлана тояттана бастады. бден тойып аланнан кейін ана барып, анандай жерде жатан киікті ктеріп алды да кереге анаттарын жая, шаттана шы басындаы ясына арай шырай жнелді.
п жыланны бес лаш зындыа жетуі шін е аз дегенде жз жыл мір сруі керек екенін білетін бір нояны Шыысханнан:
— лы хан, лгі ыран жас балан киікті етімен емес, крі п жыланны сіір етімен неге тояттанады? Сол жас балан еті шін зі п жылана тскен жо па еді? — деп срады.
Сонда Шыысхан:
— Досынан асыны еті ттті. Ал асынан зімен алысан жауыны еті ттті, — депті.
гіме бнымен бітпеген. Шыысхан артайып келе жатан кезінде таы да аа шыады. Баяы здері крген шыны жанынан тіп бара жатандарында азір егде тартып алан Сбітай баадур таы да:
— лы хан, араызшы! — деп шы жаты крсетеді.
Нояндар жалт брылады. Бір жаын пышапен кескендей баяы ап-ара биік з… Осы зды тсынан зындыы ш лаштай ара шбар п жылан жоары рмелеп бара жатыр. Жартасты орта шеніне таяп алан. ыраы кздер кріп тр, жартас тстес шбар жылан жоары арай аырын озалады. лар болса зіні де тамтыы алар емес. Бны осыншама ауіпке салар андай кш? Кш — біреу. Ол ата кегі, мынау шбар аждаа баяы ыран лтірген аждааны рпаы екені сзсіз. Сондаы жартас, сондаы я, атадан кеге, кеден балаа алан шпенділік. р жылжыаны ажал, осынау ауіпті сапара бл жас аждааны да аттандыран сол ежелгі штік. Нояндар шы басына арады. Ернеуіндегі уыса жабыстыра салан ыран ясы. Жаз ортасы, ыран балапандарыны анаттанып шып кете оймаан кезі. здеріне жылжып келе жатан ажалды сезгендіктен бе, оларды рейлене шыан ша- ылы еміс-еміс естіледі. Нояндар жылан сырын енді тсінді. Мынау п жылан ата кегін енді арт ыранны балапандарынан алма!
Шыысханны о жаындаы, азір арта тартан баяы мерген бас ноян садаын олына таы алды. Шыысхан осыдан жиырма бес жыл ткен детіне сай оны таы тотатты.
Жас жылан, келе жатанымды кріп балапандарды кні брын зресі шып лсін дегендей асыпай жылжиды. яа міне, ш лаш жер алды. Таы да жылан рмелей тсті, енді екі лаштай ана єалды. Жылан енді бір рмелесе яа да жетеді. арт ыранны балапандарыны жас анын ішіп, ол ата кегін айтарады. Жылан енді аыры рет рмелеп я аузына да жетті. ыран балапандарыны шырылдаан дауыстары енді аны шыты. Мерген ноян таы да садаын олына алды, Шыысхан таы да тотатты. Жыланны басы ыран ясы салынан уыса кіре берді. Дл осы кезде кереге анаттары суылдап ыран да жетті. Бл сзсіз баяы ыран. Біра анат серпісі баяыдай дауыл трызар екпінді емес, артайан… йтсе де жаратылысынан жасануды білмеген жау жрек ыран, артайдым, алысар уатым жо деп жас жыланнан сескеніп шегінген жо, алыс жолдан талып келген анатын е аыры рет прменінше сілтеп, жартасты дл тбесінен бауырлай тсіп, бір аяымен жыланны йрыынан іліп тмен арай латыран тасша лады. Жыланны басы сопа етіп шыып, шбар денесі бір мезет жазыла крінді де, п-стте айтадан жиырылды. Енді оны лаа балы басындай жалпа басы жоары арай ктеріле берді. Біра жылан басы ыран денесіне тиіп лгермеді. Сын айаста тжірибе алан арт ыранны бос аяыны мала бастаан, біра лі де сояудай тарбиан тырнатары жыланны тасырайан ос кзіне барып адалды. Екі алып осылай айасан алпында жерге келіп лады. Таы да баяы жан аяспас жлыс, орала жмарланан денелер. Жасты аты жас, бл жолы п жылан ыранды ортан белінен орап алан-ды. Кші айтан ыранны малан тырнатары аждааны йры жаын босатып жіберді. Б жолы алыс заа созылан жо. ыран бір мезетте жылан шаынан босап шыа берді. Ол енді бір анатымен жерді сабалай, ілби шоршып жанындаы кісі бойлы жартаса шыты. Бл кезде ыранды оя берген п жылан йрыымен жер сабап, иіріле дбекши, зімен-зі уре боп жатты. ыран ырындау жаынан шыып тасты басына барып отырды да жерде тулап жатан жыланнан кзін алмай атты да алды. Шыысхан тобынан да сескенбеді. з денесін зі тауа да, таса да рып тулап жатан жылан рі-беріден кейін лсіреуге айналды. ыран лі озалан жо. Жылан рім-рім болан денесін, аыры рет бір мрте жиырды да кенет жазыла бастады. Тас басында тапжылмай отыран ыран осы стте уана ша етті. Кереге анаттарын жайып жіберіп ккке арай талпынды, біра тбінен опырылан бір анаты екінші рет ауына жарамай ол тмен арай жантая лап, жаа ана зі ктерілген жартасты сйір шына кеп кеудесімен рды да, шаласынан тсті. Екінші рет ктерілуге жарамады. Аыры рет анталаан кздерімен кк аспана арады да, бір-екі рет сау анатымен дірілдей жерді соып, тына алды. Шыыс тобы шы етегіне таяды. ыран бір аяыны тырнаымен жыланны ос кзін ойып тсіріп, екінші аяыны тырнатарымен кесірігін ет-метімен жлып алыпты. Жылан лсіреп барып жан тапсырыпты. Біра б да з есесін жібермепті, алып денесімен орап ыранны бір анатын топшысынан сындырыпты…
Жыланны лгенін кргенде ша етіп уана шыан ыран даусы лі лаында тран Шыысхан:
— Мына ыранны арманы жо, — деді. — Ол алашы жолы зіні айратты кезінде тайталасан жауын алысып жеді. Б жолы зі лсе де балапандарын ажалдан тарып лді. Мына аждааны балалары сіп, шін аланша, анау шы басындаы ядаы балапандар да ыран болады. Оларды з тартыс- тары басталады. Ал арт ыран з борышын атарып ажал тапты. зі барда рпаына ауіп тудырар жауын ртып кетті. Осылай ажал тапан аиы аыры рет кк аспана анат жайып, лер алдында уана ша етті. Сендер де осы ырандай болыдар. Ажал сааты келгенше монолды лы таына ауіп-атер туызатын жауларыды рта берідер. Сйтседер бл жаланнан лгі ырандай армансыз тесідер, — деп сзін бітірген.
Диверсант. Дилогия
Фантастика:
альтернативная история
рейтинг книги
