Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

Брындыты атасыны таыны жанына келген Мхамед-Шайбаниа шет кздерімен аса бір штене арауынан, немересіні тадыры жеіл болмайтынын, басынан талай ауыртпалы, анды тартыс тетініне хан шек келтірмеді. «Соны бріне осы албырт Мхамед шыдай ала ма? Шыдай алса, жауына ттеп бере ала ма?» деген обалжу сра осы тойдан кейін оны ойынан кетпей ойды. ыран с балапанын басып шыарарда, е алдымен зіні ясына жаын жерден туатын ауіпті ойлайды дейді. Егер ол ауіп жылан, не болмаса баса бір орынышты жыртыш а болса, сол жауларын жойып, ясына туар атерден балапанын тармай, жем іздеп алыса шпайтын крінеді.

Мхамед-Шайбаниге деген Брындыты кзінде жар еткен шпендік отты білайыр есінен шыара алмай ойды. «Немереме жаын жау,

сыбдырын білдірмей шаар улы жылан осы Орыс ханны рпатары, — деді ішінен білайыр, — егер рпаы ауіп-атерсіз дние ызыын крсін десе е алдымен осы Брындытарды кзін рт!».

Ал екінші жасы крері Сйіншікке келгенде білайыр бір орнында отыра алмайды. Астынан сыз ткендей трегеліп келіп, ерсілі-арсылы ызалана жре бастайды. Ханны бйтуі тек Рабиу-Слтан-Бегімге деген ызаныштан ана тумаан-ды. Жан кйінер, намысына тиер баса да бір ырсы пайда бола алан.

Алдыы жылы орасан жорыынан білайыр, жзікті кзінен тердей ш текежаумыт кре бесті келген. Хан ордасына тиісті олжаны блгенде, лгі бестілерді сый-сияпат етіп сйікті кіші бйбішесі Рабиу-Слтан-Бегім слуа тартан. «Аулы кшкенде, екі баламен ш креді мін. Аса Темірді немере ызына сйтсе, жарасады» деген. Осы бір сзімен бкіл Азия мен ндістанды тітіреткен лы мірді шаарын шауып, немере ызын тартып алып, йел етіп отырса да, анды кз Крегенні аруаына бас иетінін білдірген. Бл тарту, зге бйбішелеріні арасында кезінде кндестіктен туан жанжал да шыара жаздаан. Сол бестілер биыл ауыздарымен с тістейтін жеті жасар ат болан. Биылы тойда білайыр оларды да бйгеге осып крмек боп, Рабиу-Слтан-Бегімге:

— Ханым, ш креді тойа мінбей апарыдар. Тарланккпен бірге бйгеге салмапын, — деген.

Срме асты, аудай аппа, отыз беске, келіп алса да, лі де шаай тстей жарыраан слу Рабиу-Слтан-Бегім:

— ш кре бйгеден келсе бірге келеді, алса бірге алады, — деген, арааттай млдіреген лкен бота кздерін найзадай зын кірпіктеріні астынан хан таындаы еріне жаудырата адай, — тізбектеліп шан оыр аздай шеуіні атар келгені жарасымды. Біра б жолы бйгеге салуды реті алай болар екен, ортаншысыны аяына жем тсіп, асап жр. абылбай сынышы кеше арап кетті.

— Олай болса, бл жолы оя трайы, — дей салан хан.

Батыр Саян жанындаы екі кзетшімен Сыана жаа, дл сол кні ораа келінген осы ш кремен ашан. «Баытты жігіт жалыз ана ханны жас бйбішесін шып оймапты, райсысы бір руды жылысына татитын ш сйглік жйрігін мініп кетіпті! андай орлы, ханны намысын аяа таптар ылы!» Сыбырлаанды дай естімей ме, дай лаына жетер сзді, жрт алай сатанып сыбырласа да хан лаына да жеткен. білайыр жрт сегін ойына алса боланы, шиырап шабатын бурадай аарлана тседі. «Рабиу слу мен батыр Саян арасындаы баяы жел сз бен ш крені ауылда алуы… ш креді ш кісіні мініп кетуі — брі бір тйін» дейді хан ішінен жне бас узірі Баты-ожа арылы ш креді той алдында абылбай друішті крмегені аныталан. Сір, ханым берген сыйлыа ызыан болуы керек, абылбайды зі ш креді араам депті, ал оны бірге еріп жрген шкірттері сынышыны бл кндерде тіпті Орда-Базарда болмаанын айтыпты. Ханда «Баты-ожа узірі бір жаман оймен шындыты брмалап жр ме, лде сынышы шкірттеріні арасында кншілдік боп, абылбай артты сзін дейі бран жо па екен» деген ой болмаан-ды.

Онсыз да жрегіне тнып жрген бл сздер ханды зіні тиыына батыра берген. білайырды ккірегін Рабиу-Слтан-Бегімге деген шпенділік уы жайлаан. Кзіне шп салан, арын, намысын орлаан жігітпен арасындаы ау сзді былай ойанда, бкіл елге йгілі ш жйрігіне мінгізіп, оны ажалдан тарып жіберген ерке бйбішесінен енді хан Аса Темір тымына да салардай ш алуды ойлаан. ш алуа келгенде білайыр, айын атасыны кеше бкіл лемді тітіреткен аруаынан да, оны рпатары билеп отыран елдерді аарынан да орыпаан. Рабиу-Слтан-Бегім Аса Темір немересі болса, мен лы Шыысханны улетімін деген. Бл ашуды стіне Рабиу-Слтан-Бегімні таы

бір ылмысты ылыы жамалан-ды. Таы сол Баты-ожа узірді айтуы бойынша, батыр Саянны жанына кзетке Арын жігіттерін ойдыран ханны сйікті кіші бйбішесі Рабиу-Слтан-Бегімні зі болып шыты. «Кзет бастыын да сатып алан секілді. Жне жоары мртебелі ханымны Арын билерімен де байланысы бар трізді» деген сол баяы Баты-ожа узір. Арын билерімен байланысы бар деген сз — ата жауы, ба кндестері здерін Арын слтандары санап жрген Жнібек, Керейлермен тілегі бір деген сз. «Бдан арты ханымда андай кн болуы керек? Мндай кн опасыз йелі тгіл, пейіштегі ор ызын да дара асуа жеткілікті емес пе! Біра дара асу аз жаза! Оан бкіл тркінін, ататы Аса Темірді рпаын бар лем алдында арабет ететін жаза олдану мы да бір сауап!» Хан абаын арс жауып алтын мен кміске бленген ке сарайын таы кезе бастады.

Біра лы алым лыбекті ызы Рабиу-Слтан-Бегім білайыр мен оны узірі ойлаан ылмыстардан млдем ада еді. Мндай кна асиетті ата-анасынан алан лгі-ілім, трбиесі де, зіні млдір блатай кірсіз таза жан сезімі де оны еш уаытта да жуытпас болар. Батыр Саянды Сйіншікке аталы етуге тырысаны да, басына ажал ылышы тнген стте жігітті тылып кетуіне жрдем бергені де рас. Біра бларды брі де баса мдделерден туан-ды.

Хан кенет тотай алды. «Рабиу-Слтан-Бегім слуды аны дл осылай тгілсе, бдан сауапты жаза бар ма? Атасы Аса Темірді ділетті заы енді зіні немере ызыны басын алсын. Кек сйтсе ана айтады!» білайыр бгінге алашы рет езу тартты.

аза жеріне келген шапыншыларды Шыысхан мен Батудан кейінгі «ылмыстылара деген за-ережесі» анйлы атты боланы Аса Темірдікі еді.

Соларды ішінде сіресе «Ана алдында ылмысты балаа, бала алдында кнлі анаа» деген жаза тртібі ерекше сойан болатын.

Бала алдындаы кнлі ананы жазасын баласы айтуы керек. Іштен жарып шыан, а стін емізген, бауыр етіндей ттті баласы айтан жазадан ауыр, одан арты жанына батар кім бар ма? сіресе, егер ана бала алдында жазысыз боп, тек оны анішер жаулары йымдастырса бдан асан иянат табылар ма?

Аяулы анаа, тіпті кнсі болан кнде де, сол баланы мірге келген, «лыным» деп тн йысын трт бліп аялай сйген сорлы анаа, дл мндай смды жазаны Аса Темір алай шыаран? Креген [29] деген ататы оан неге берген?

білайыр дл бл стте атал мір-Темірді шыаран жазасыны иянатты жаын ойлаан жо, ол тек кегіні айтуын ана кздеді. «Анасыны кнсіне кзі жеткен баласы Сйіншік зі айтады Рабиу-Слтан-Бегімге лім жазасын. зі болып бірінші тас атады… Содан кейін діншіл, анішер мрит, мзйімдер арабет ханымды «ланет» тасымен шкелеп лтіреді. Сонда ана Рабиу-Слтан-Бегімнен ату боп байланан кегім айтады. Жо, жалыз ана Рабиу слудан емес, сондай ыз трбиелеген бкіл Аса Темір улеті ара жз болады. Аса Темір улеті! Сол улетке жиендік жаынан мені сйікті лым Сйіншікті зі де жатпай ма?

29

К р е г е н — Крен деген сзден алынан Шыыс титулы, аза бтен маына берген.

Жатса мейлі! Шайбани тымы таза болу шін, бл арада таспейілдік жн. Бастан ла садаа! И Рабиу-Слтан-Бегім осылай луге тиісті! Блай лу тек мір-Темірді заына ана емес Мхаммед пайамбарды да шариатына длме-дл… Туан анасын Сйіншік слтан осылай жазаласа, осылай лтірсе, тбі Сйіншік слтан Кк Ордаа ие бола алса, мгі-баи наашы жртыны ыпалынан кетеді. Алдаы уаытта олардан млдем алыстайды. Шайбани улетіні збек ордасындаы мірі осылай таза саталуы керек. Ал туан анасына мндай жаза айтуа Сйіншік кнбесе? Онда Кшкінші слтан бар емес пе? Жо, Сйіншікті кімімен луі керек! Сйіншік жалыз мені ана емес, Рабиу-Слтан-Бегімні де е жасы крер кенжесі! Жасы крер адамны сілтеген таяы жау таяынан анарлым ауыр тиеді».