Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

Тскелі тран ауыртпалы иытарынан жаншып жібергендей, йде отыр- андар мышия жерге арай алды. Брінде де н жо. Уайс ханнан бері райсысы зіне жеке отау тігіп, бкіл Моолстанды талан-тараж етіп меншіктеніп алан Моол мірлері енді алы ойа кетті. Бастарын біріктіріп жауа арсы шыар болса андай пайда-зияна аларларын есепке алды. Хан ойан сратара тікелей жауап беруге райсысы з жадайын ойлап иналды. Егер бастары осылмаса, бкіл хандытарынан айрылатыны бл стте ешайсыны жанын кйдірер емес. азаны басаны жаны баса, бріні де ойлааны з пайдасы, з амы. Блар тбі скер жиналатын болса, айтсем з лысымды, з аламды кшті алпында сатаймын, айтсем кісіні аз берем,

скерге керек аржы-аражатты аз тлеймін деп толануда… «Ал з аламды, з лысымды жеке ораймын десем, одан андай зиян кремін? Жныс пен бусейітке арсыласуа кшім жетпей-а ойсын, Уайсты ай баласына баынсам да маан брібір емес пе? Ммкін жауласпай-а Жныс жаына шыа саланым тиімді болар?» ытай мен Ойраттан блендей ауіпті дл бгінгі кні жо екенін блар да жасы біледі. йткені олара арсы азаты жауынгер рулары тр. Осы себептен «орта гізден, оаша бзау арты» деп деттеніп алан Моол мірлері лі н-тнсіз… Ел амын ойлап иналып отырандай р жерді ши береді. айтсек хандыымызды жаудан аман алып аламыз деп ешкім мнзараа [42] барар емес.

42

М н з а р а — кне тркі тілі, талас, зара шешім табу.

Исан-Бы тбі здері оралар деп Моол мірлерін беттеріне оя берген атесін енді ты. Ел басарам деген адама е алдымен ел бірлігін стай білу керек. Ел бірлігі деген ым сол елді басаратын слтан, хакім, мір, би, батырлар бірлігі деген ым. Бны бабасы Шыысхан зіні ататы Ясысында жасы айтан. Сол Шыысты аылын неге алмаан? Жиырма бес жыл хан асасы олында транда, бірігуге кнбеген мірлерді неге тйреп-тйреп тастамаан? Енді міне, иын кезе туып еді, артына арай жзген шаян трізді, біреуі ала шыатын емес. Мндай жртпен Моолстанды алай жаудан орап аларсы!

Жрт ні жуырда шыпаан со, Мір Сейтлі мір абаын шытты.

— Хан ием, — деді ол сл ашулы нмен тыныштыты бзып, — айтан сзііз мына пенделеріізге зірейілді грзісіндей атты тиіп отыр. Аыла салуа аз уаыт мршат берііз.

— Болсын.

Дл осы стте йге ия мртты, шоша саалды, йырша киінген дйекші кірді.

— Хан ием, теріскей жатан шабарман келіп тр. Асыыспын дейді. Тнімен тта [43] бастыы сізге жібермепті.

— Айтары пия ма екен?

— Жо, хабарым хан кеесіні де лаына жетсе екен дейді.

43

Т т а — кне тркі тілі, тнгі кзетші тобы.

— Кірсін.

йге «ассалаумаалейком» деп басын иіп, тобылы амшысын кеудесіне стап, оыр жзін жел соран аба саалды, тйе жн шекпенді, белінде кміс кіселі жалпа белбеуі бар, ке оныш етікті, орта бойлы адам енді. Ол слем беріп, есік алдында хана кішіпейілдік ишарат крсетіп, бір тізерлеп отыра алды. Ша шалан жзінен алыстан келген жолаушы екені бірден крініп тр.

— ай рудансы? — деді хан ананы слемін алып боланнан кейін.

— Дулатпын. Жаы аласыны хакімі Сйіндік мырзаны шабарманымын.

— Сйле! Не айтайын деп еді?

— Сйіндік хакім хабарымды лы мртебелі Исан-Бы хана тез жеткіз деді. Байта жеріізді теріскей шетіне Бара хан мен Болат слтанны балалары Жнібек пен Керей ерткен алы ел келіп тр. Дені Арын, Уа, Найман, Керей, аздаан оырат, Алшын да бар. білайыр ханмен келісе алмай кшіпті. оныс срайды. Жнібек пен

Керей слтан зге жртын Талас зеніні ары бетіне алдырып, здері бес жз сойылды салт атты нкерлерімен тте жолмен сізді мединеізге келе жатыр. Мен кні брын хабар бергелі жеттім.

Хан кзінде кенет уаныш шыны жар етіп ттанды да, сол стте айып болды.

— Жнібек пен Керей слтан ай мезгілдерде жетер екен?

— рі кетсе ерте кн шыа.

— здері анша жрт?

— ыруар ел. Алды келіп зенні ке алабында азан ктеріп жатанда, кштеріні соы тйелеріні омын алып та лгерген жо. Оны стіне жан-жатаы аза жерінен, тіпті алыстаы ауылдардан содарынан іздеп келіп осылып жатан елде есеп жо. Сір, білайыр хан шебері сорлы халыты жан етін жлып алуа айналан болуы керек…

Исан-Быны абаы арс жабыла алды. Шабарман хан алдында хандарды халыа істеген иянатын тптіштеуді лкен ылмыс екенін тез ты. «ара араны кзін шымас деген міне, осы екен», — деді ол ішінен. арапайым адамны тілі тым зын болса, хан мірі алай ысарта оятынын брыннан да білетін шабарман, тым ысылып алды, біра сол стте жол тауып кетті.

— Кешірііз, хан ием, — деді ол таы басын тмен иіп, екі олын кеудесіне ойып. — Сйіндік хакім, бкіл Моолстан халыны аморы ділетті Исан-Бы хана Дшті ыпшаты кп руларыны кшу себебі білайыр ханны иянатынан деген жайды айт деп еді.

Шабарманны улыын ан кей хакім, мірлер кекете езу тартты. Біра зін «ел аморы» деген сз лаына жылы тиген Исан-Бы абаын айта ашып:

— Жасы. она йге барып тыны. Хакім Сйіндікке бізді айтарымызды ерте естисі…

Басын аман алып аланына уанан шабарман «п, тасыр», деп йден ата жнелді. Далаа шыып «Уф» деп демін алды. «Адамай сйлеген ауырмай леді» деген міне, осы. Егер басыды аман алып жргі келсе, аузыа ие бол. Тым аылси берме».

Шабарманны Исан-Быа: «ыруар ел, оны стіне жан-жатарынан кшіп келіп осылып жатан жрт та ыы-жыы» дегені бірде-бір жалан емес еді.

Жнібек пен Керей аракегір мен Сарыкегірді кейін тастап, арамнан ш кнде жедел кшіп ткен со, содарынан ерген елдерді асаал, батыр, билерін жинап кеес ран. Барар жеріміз алыс жне жат жер. Аайын жо болса бере алмайды, бар болса кре алмайды. Моолстан елі бізді алай абылдайтыны белгісіз. Сондытан тйені омын, атты жалын алдырмай, аайына сорлылыымызды крсетпей жетелік. Кшті екенімізді крсе сыйлар, кшсіз екенімізді крсе аяр, «кет кейін» дей оймас, туыстыымызды имас… деп шешкен.

Осы кннен бастап сысыан алы ел, малды кйіне арай, асыпай кшіп отыран. Бір аптадай ткен шата Жнібек пен Керей здеріні он бес л, жеті немере, кптеген, аа-інілерін жинаан. Жнібек, жолай «ызыл жыылдан» тіп бара жатанда жігіттеріне кестіріп алан жуандыы амшы сабындай бір ша ызыл кре тобылыны алдына ойып, лкен баласы дік тре мен Керейді тышы Брындыа:

— Алдарыдаы тобылыдан бір-бірден алыдар, — деген.

Аналар алан.

— Енді сындырыдар, — деген.

Аналар олдарындаы тобылыларын шытыр-шытыр сындыран.

— Енді шеуден алып сындырыдар, — деген Жнібек.

Аналар ш тобылыдан алып блендей кш жмсамай б жолы да сындыр- ан.

— Енді бесеуден алып сындырыдар, — деген Жнібек слтан.

Аналар бес-бестен тобылыны алып, жептуір кш жмсап сындыран.

— Енді сегізден алып сындырып крідер, — деген Жнібек.

дік пен Брынды тобылыны сегізден алан. Тізелеріне де салан, табандарына да салан, мадайларынан соралап тер де аан, йтеуір иналып барып, балуан тлалы ос арлан зер дегенде сындыран.

— Енді оннан алып сындырып крідер, — деген Жнібек сл клімсіреп.