Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

Сындыра алмайтындарын білсе де, дік пен Брынды тобылыны оннан алан. Сындырма боп рі-бері мышыдап крген. Кштеріні жетпейтінін білген со «рып алыр, болатын емес» деп тобылыларын латырып жіберген.

Жнібек ндемей сл ойланып отыран да:

— Міне, ел бірлігі деген осы, — деп сзін бастаан, — жалыз адамды жау алады. Ал кп біріксе ешкім де жее алмайды. Кп орытады. Тере батырады. Егер екі олды он саусаындай азаты бар рулары ос ждыры боп тйілсе, андай жауына болса да ауіпті кш…

Жнібек пен Керейді зге балаларынан жасы лкен жне зін згелеріне араанда еркіндеу стайтын, р да жы мінезі бар Брынды:

— Баса рулар айда алады? — деген. — Мысалы, найзасыны шы алтын Алшын…

— Алыстаы аайын зі шешсін з тадырын…

Еш

уаытта да хан мен билерді бірігуімен ана ханды рылмаан. Орда шаыраын халы ктерген. аза елі егін еккен отырышы жрт емес. Бар шаруашылыы мал сіру. Мндай кшпелі елді халы — рулары. Оларды ксемдері — батыр, билері боланменен, дені жай шаруа, кедейлер.

Жнібекті ойы, ісін стті ету шін, осы ара халыты з жаына кбірек тарту. азір ол соны жолын іздеп отыр.

— Жасы, — деді Брынды, — Алшынды оя тралы. Сонда борышымыз не болма?

Жнібек Брындыа ойлана арады.

— Тсінсе борышыды зі айт. Тісі шыан балаа шайнап берген ас болмайды.

— Білмеймін, — деді Брынды. — Бізге ергісі келмейтін руларды шабамыз ба, айтеміз…

Тышыны ойланбай айтан сзінен намыстанып алса да, оны тез шамданатын мінезін еске алып, сзге сара Керей:

— лым, ел шабуа асыпа, — дей салды.

— згелеріде андай ой бар? — деді Жнібек.

Аа транда іні сйлеу скет іс аза дстрінде. Тіл шына келіп тран айтары болса да осы дстрден шыа алмай, Жнібекті ортаншы лы асым слтан тмен арап тыпырши берді.

— асымжан, сен бірдеме демексі бе? — деді Жнібек баласыны сйлегісі келіп отыранын сезіп.

— И, кке, рсат етсеіз, бірер ауыз кеесімді мен де берейін деп едім.

— Айт, рсат…

— зіміз не шабыламыз, міне шабыламыз деп келе жатып, біреуді шабамыз деуіміз аатты болар… Жне кке, зііз айттыыз ой, аайын кшіді крсе сыйлайды деп…

— Сйле, сйле.

— Сйлесем, біз Моолстан мен Тркістан шекарасына ашан ел трізді емес, кшкен ел трізді болып баруымыз керек. Жаатай рпатары да, Сайбан, Аса Темір рпатары да ел екенімізді крсін. Жне алай болса солай шбыра кшкен ел екенімізді емес, дос болса дос бола алатын, ас болса ас бола алатын, оныс бермесе кшпен тартып ала алатын жау жрек ауым екенімізді байасын. азір осы отырандарымызды ес білетіндеріміз, сойыл соып сз сйлей алатындарымыз, асымыза бес-алты азаты ер жігіттерін ертіп, ермей алан, не еру-ермеуін білмей отыран жрта тарауымыз абзал. «Бізге ерідер, бірігіп ел болып, азаты А Ордасыны туын айта ктерелік» деуіміз орынды. Ерген жрт ерер, ермеген жрт ойа алар. ара халы соымыздан нерлым кп ерсе, сорлым ісімізді стті болары айын.

Жнібек жасспірім лыны сзін бірден іліп кетті.

— Дрыс айтасы балам, — деді ол, іштей тбі асымнан лы адам шыар деген брыны мітіні б жолы бір дерек тастаанына уанып, — бізді бгінгі аттанысымыз р білайыра кпелеуден туан аттаныс емес, бдан жз жыл брын бабамыз Орысхан тіккен А Орданы айта трызып, аза деген жеке ел болу аттанысы. Ал Орысхан бабамызды а туын тігетін бізде екі-а жер бар. Бірі — Алтын Орда жрты, Еділ мен Жайыты ортасы. Біра ол жаты жері мала жайлы болса да, елі бізге жайлы емес. Ткпірінде азан хандыы мен Тркияа кз тіккен ырым слтандары бар. Бан Еділ мен Жайыа бізді жолатысы келмейтін асым слтанды, Темір биді ос. Олар кімді ел еткізеді? рине, ар жаындаы орыс жртына ара сйеп крер едік, біра ол жртты зі де азір бден анаттанып жетпеген ыран балапаны трізді. Екінші жер — ол Орысхан бабамыз кеше туын тіккен Сыана шаарыны маайы. Бл ара бізге олайлы. Ар жаында йсін, Жалайыр, Дулат, оырат, алы мен Найманны, Керейді біраз елі жатыр. Б жата да аздаан Арын, ыпша бар. Сыана бл кнде білайырды олында. Тбін крерміз. Ал зірге барар жеріміз Жаатай рпаыны Тркістанмен шектескен тсы. Аайын сыйласын десек, ол араа біз ел болып баруымыз керек. асым баадур жн айтады. азір райсы астарыа бес-алты жігіттен ертіп алып, озалмай отыр- ан ауылдара аттаныдар. Соымыздан жрт кп ерсе, халыты тілегіне бізді тілегіміз сай келгені.

Онда ісімізді игілікті болуы ха, — деген.

Жнібек пен Керей балалары жан-жаа тараан. Соларды айтуымен білайыра наразы біраз рулар Моолстан жеріне кшіп бара жатан алы кшке келіп осылан.

білайыр скеріні Сейхун дарияны ары бетіндегі крген кш орны да, шабарманны айтан Талас зеніні бергі бетіндегі онып жатан алы ел де брі бір осы Жнібек пен Керейге келіп осылып жатан аза рулары болатын.

Шабарман шыысымен Исан-Бы хан кеесін таратты да, Мір Мхамед-Шайх, Мір Сейтлі мірлерімен, бас найыбы йсін астек бимен зі оаша алды. аза руларыны Моолстан шекарасына кшіп келуі, егер оларды Моолстан жеріні шетіндегі Шу, Сарысу зендеріні бойы мен Талас зеніні ары бетіне орналастырса, здерін білайыр мен Аса Темір хандытарыны шабуылынан орайтын алан жасайтындарын бл тртеуі бірден ысты. Жне азатарды кштерін ытай мен алмаа да арсы пайдаланба болды. Исан-Бы Жнібек пен Керейді алдынан ат шаптырды. А Орда хандарыны рпатарын, олармен бірге келген азаты басты руларыны игі жасыларын шаын жайып арсы алды.

Жнібек пен Керей Моолстан ханымен бір ай бірге болып, бір ыдыстан ас ішісіп, бір ауыздан сз шыарысып, тату-ттті бітімге келді. Исан-Бы кшіп келген аза руларына бкіл Шу, Сарысу, Талас, Бадам зендеріні бойы мен озыбас, аратауды Моолстана арайтын теріскей жаын тегіс оныса береді. Бл онысты шеті аратал зенімен, білайыр арамаындаы Тркістан лкесімен бітеді. Жасылыа жасылы, осыншама оныс алан аза рулары, екі елді бірдей жауы, Моолстанды шабуа дайындалып жатан ытай богдаханы мен Ойрат онтайшысына арсы бір мы жасы жаратанан салт атты жауынгер шыарады.

Жнібек пен Керей Исан-Быны шартын абыл етті. «Тпкі арманымыз аза хандыын рып ел болу ой, бізді оран екенімізді ытай, Ойратпен шекаралас аза рулары біле берсін. Кшімізді мол екеніне кздері жетсе, здеріні де бізге тез осылуларына себеп болар» деп ойлады олар. Бл ойларыны дрыс боланына бес-алты жыл тпей здеріні де кздері жетті.

Жнібек пен Керей нкерлерін ертіп, ктіп отыран жртына айтты. ос слтанны бйрыы бойынша, кшіп келген ел ру-ру боп, адамыны, малыны санына арай здеріне берілген жерге орналаса бастады. Бір ай ткеннен кейін кіле майдана салар брте жйрік мінген бес жз Араны батыр жігіттерін басаран дікті ытай шекарасына, ашар жеріне жргізді. Таы бір ай ткенде екінші лы, соынан ерлігімен аза аузында аыза айналан амбар батырды бес жз кіле айы сойыл стаан салт атты жауынгерімен Тарбаатай тауын жайлаан Керей, Найманды Ойрат онтайшысы Амансанджидан орауа аттандырды. ос слтан здері енді Шу, Сарысу, аратал, Бадам, Талас зендеріні бойына жайасан елдерін басару рекетіне кірісті.

Осы кезде Жнысты аулына Кншыыс ашарды ханы, Жаатай рпаы Сант-Слтаннан туан бдірашит слтан келді. Ол бір кргеннен Жнысты кіші ызы ерке шора Нигер-Слтан-Бегімге ашы болып, слу ызын тоалдыа срады. Самарант міршісі бусейітпен жаындаспа ойы бар Жныс, Нигер-Слтан-Бегімні зі білсін деді. бдірашит ыза кісі салды. Ерке шора Нигер-Слтан-Бегім да тспек жігітті зі іздеп келді. Келбетті, біра тым семіз бдірашит, хан лы болса да, ыза намады. Нигер-Слтан-Бегім кесіне: «Анаан кйеуге шыпа тгіл жанынан жруге адам жеркенер», — деп жауап берді. ыз жауабын естіген бдірашит енді Жныспен сйлеспеді. «Блем, осы сзіді мытпа, тбі бкіл малымды саан тксем де, мес арнымны астына бір салармын» деп ашуланып жріп кетті.

бдірашит сзін естіген слу Нигер-Слтан-Бегім: «Сені астыа тскенше, лгенім арты», — деп кліп ала береді. мірді есігін лі дрыс ашып крмеген жас слу, бл жаланда тек лі жандар ана кездеспейтінін, мір деген срияда адамны тсіне кірмейтін ажайыптар болып жататынын айдан білсін! Адамды апаыл етіп ойнайтын тадырды асау сырын жас слу еске ал-мады.

ашар ханыны лы бдірашит кеткеннен кейін, Жнысты балаларымен Барда саяхаттап жрген Самарантты міршісі бусейіт онаа шаырды. Жныс азамат лдарын ертіп, лкен салтанатпен Бара аттанды.