Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

— Дрыс айтасыз, хан ием. Кім садаты алдымен тартса, сол жауын брын жаралайды.

— Міне осы жай еді мені сенімен аылдасайын дегенім, асым слтан. Не айтасы?

асым кп ойланан жо.

— Аылмен арыстанды да стауа болады, — деді ол. — Аыла салан іс ашанда жеісті келеді. Дрыс істегенсі, кке, жалыз менімен ана емес, Брындыпен де, амбармен де аылдасан жн…

— Оларды да кезегі келер, зі не шертесі?

— Мені дерім бір-а ой. Жатсам-трсам кз алдымнан білайырды срылт жзі кетпейді. Ол текке жатпаса керек.

— рине ой. ауіп Кк Орда жаынан. Диірменде туан тышан дрсілден орыпас. Бізбен алысып йреніп алан жау аймыуды білмейді, бгін болмаса ерте білайыр хан А Ордаа арсы жорыа шыады.

— Дрыс айтасы. азір ол Моолстана

арсы ол жинап жатыр деген сыбыс бар.

— Моолстана аттананы — бізге аттананы. Андыз барда ат лмес, олымызда кш транда бізге бос жатуа болмайды. білайыр ргеніш жата Моолстана арсы ол жинап жатанында, біз Тркістан улиетін басып алуымыз керек. Сыана, Сайрам, Яссы, Соза, Отырар трізді мыты бекіністері бар алаларды ола тсірсе, білайырды кк желкесіне мінеміз. Оны Дшті ыпша жеріне жібермек тгіл, бкіл Мауреннахрды зіне ауіп туызамыз.

— зім де солай топшылап едім, болжауымыз бір жерден шыты.

— Тркістан улиетін айтару — Дшті ыпша еліні сауда-сатты жолын ашу ана емес, ділеттік шін кресу. з жерімізді, з алаларымызды зімізге алу — тілектес Моолстанды анды кз білайырдан орау.

Баанадан бері кесі мен баласыны сзін р тыдап отыран Жаан сзге кірісті.

— Сонда сендер Кк Ордаа арсы соыс ашпасыдар ма.

кесі шін асым жауап берді.

— Жо, апа, бізді елімізге, жерімізге арсы жз жыл брын Аса Темір ашан соысты аятамапыз.

— Аса Темірді жеріні зін Аозыны хан атасы жаулап алан жо па?

— Жаулап алды. Жаулап алды да, Аса Темір улетімен бірігіп кетті. аза руларыны байыры онысы Тркістан лкесін кеше Аса Темір билесе, бгін білайыр билеуде. ділеттік іздесе, ол жерді бгін біз айтарып алуымыз керек.

— Таы да ырын ан тгіс болады екен ой?

— И, апа.

— Аозыны балалары саан арсы, сен оан арсы шыады екенсідер ой.

— И, апа.

Жаан кенет абаын шыта алды.

— Жо, олары болмайды!

— Неге, апа?

— Аозы марм екеуміз бір ана, бір кеден туды. Апалы-сілілі екі адамны балаларына бірін-бірі кескілердей не жетпейді? Ата па, ба па?

— Жо, апа, мен ата, ба шін ан майдана шыпаймын. Мені ажала айдап салар халымны жадайы, болашаы. Бізді заман асырлар заманы. Кімде-кім згеге лесін жібермесе, тартып-жлып зіні тиесісін ала алса, соны олында б жаланны тірегі. Соны ана см дниеде тіршілік сруге аы бар. Егер біз зімізді білайыра талауа берсек, ерте л боламыз, жерімізден, елімізден айрылып, тарих бетінде мгі жоалып кетеміз. Ал жаныды рбан етіп алыспаса, болаша лы айастарда рып кету оай.

— рымауды жалыз жолы тек майдандасу ма? Жылы-жылы сйлесе жылан інінен шыады. Сойыл ала жгіргенше, жылы сйлесіп, марм Аозы бикені атасымен де, балаларымен де тіл табуа болмай ма?

Анасы мен баласыны сзін нсіз тыдап отыран Жнібек басын ктерді.

— білайырмен жне оны рпатарымен тіл табу — оларды айтанына кну деген сз. Айтанына кнсе сол кні аныды ішеді.

— Мхамед-Шайбани мен Махмуд-Слтан асымжанны анын ішпейді. Былтыр аналары Аозы айтыс боларда екеуіні де берген анттары бар…

Былтыр Кзтосанны басында Жаан Аозы хал стінде жатыр деген хабар алып, аратала кшіп бара жатан бетінде Яссыа брылан. О кезде андай шпенділік болмасын, мндай айылы жадайда ресми атынаса жол берілетін. Біріні адамына бірі тимейтін. Аозы ханым Мхамед-кім эль Таразиды тойынан кейін, екі баласыны даына кз тимесін деп, пітір беріп ран оытуа Яссы аласындаы ожа Ахмет Яссауиды мешітіне дейі арнап келген-ді. Ататы ари [50] ожа Млкім Аозы ханымны атынан екі бие сауымдай мезгіл ран оып батасын берген. Ханым садааа молда, мрит, ари, бейшаралара он топ жібек, барыт, екі арба рік, мейіз лестіріп, рбандыа ыры ой, бес ту бие сойызып, зіні жібек шатырына айта оралан. Шатыра кіре алпатай тскен. Жиналан басы-балгерлер ханымны андай кеселменен ауыранын таба алмаан. Сасып алан Яссыны хакімі Мхамед-Мазит тархан Аозыны атасы білайыра, Аозыны сілісін алып отыран

Жнібекке ат шаптыран. зі сыраттанып жргендіктен білайыр кіші бйбішесі Рабиу-Слтан-Бегімді жіберген. Жаан зі келген. асымды Жнібек біреу болмаса біреу асты істеп жрер деп алып алан. Жаан жеткенде слу Аозы хал стінде жатан. лі де ауды кгілдіріндей слу Аозыны бір аптаны ішінде табыта айналанын кріп Жаан солылдай жылап, апасын шатап аыл-тегіл болан. Осы кезде барып Аозы е аыры кшін жиып, Жаана зіні енді бл дниенікі емес екенін айтып:

50

 а р и — ранды жата білетін діни адам.

— Бауырым, Жаан, — деген, — о дниеге з кнмды аралап кеткім келмейді. Тек зіе ана айтатын пия сырым бар. Егер бл сырымды иманыдай сатайтын болса…

— Аозы-ау, о не дегені? Сені сыры мені иманым емес пе? — деп Жаан солылдап жылап оя берген.

— Мені ажалыма ешкім де айыпты емес, зім ана кнлімін…

— алайша?

— сек сзді шеті зіе де жеткен шыар. Ора лді дегеннен кейін ерге шыпаймын деп ран стап ант еткенімді зі де білесі. Сол Ора тірі болып шыты. Махаббат шариаттан да кшті екен, сол Орапен биыл екі рет кездестім… Екі лымны бетіне салы болмасын деп, іштегі кнмды крсетпеу шін, бір балгерден іш тастатар дрі алып іштім…

Аозы сйдеген де, Мхамед пен Махмудты шаыртан.

— лындарым, — деген жанына келген балаларыны мадайларынан иіскеп, — мен енді сендерге жопын… Сендерді алдарыда кнм бар еді, ол кнмды зіммен бірге кетіп бара жатырмын, — деген ысыла сйлеп. — Ал енді ажал алдында сендерге жалыз ана тілегім бар, орындайсыдар ма?

Екі бала бірден:

— Орындаймыз, — деп тізелерін бккен.

— Орындасадар… Мені тілегімді тыдадар… Міне Жаан екеуміз сонау жат жерге келін боп тсіп едік. Ммкін сол жат жерде екеуден-екеу боландыымыздан ба, мір баи тату-ттті ттік. келері андай астасып жрсін, бірімізді біріміз титтей де кілімізді алдыран жопыз. Сендерден де тілейтінім — сол. Мына наашы апалары Жаанны баласы асыммен тату-ттті болыдар… Адам баласын аяуды білмеген лы бабалары Тыболатты [51] сендер де тымысыдар, тбі нсілдеріе тартып кетулеріе кмнім жо, біра мені зиратында тыныш жатсын деседер, асыма ол ктермейсідер! ран стап осыан ант берідер.

51

Шыысханды бертін келгенше, Шыыс рпатарыны азатан алан йелдері, аза дстрі бойынша, Шыысхан деп атын атамай, Тыболат деп келген.

Аозы келін боп тскеннен кейін сегіз жыл сарайып барып тышын крген. Содан шыар, анасы мен балалары арасындаы махаббат орасан берік болатын.

— Міне, ран, міне, антымыз, — деп екі жігіт асымды ан етпеске ант берген. Жаан да Мхамед-Шайбани мен Махмуд-Слтана асым жаынан асты жасатпаймын деп апасы Аозыны сендірген.

Сол кні Аозы айтыс болан. Ел болып, хан рпатары оны рметпен Ахмет Яссауи мешітіні іргесіне жерлеген. Шешесі Аозы лгенде ер жетіп алан екі баласы бірдей жас нрестелердей, жер бауырлап аыл-тегіл боп жылаан. Сондытан да олара деген жрегінде бір лкен жылы сезім сатап, Жаан еліне айтан. азіргі айтып траны осы жйт.

— Жарайды, — деді Жнібек, Мхамед-Шайбани мен Махмуд-Слтан асым слтанмен тату-ттті болсын. Тбі осы ос бріні бірі білайырды таына отыруы ха. Ал асым мені таымны тпкі иесі. Апалы-сілілі екі адамны хан татарында отырар балаларыны жауласпауы керек-а тілек. Біра ол ммкін бе? Хан таындаы адам айдаарды стінде отыран адаммен бірдей. зін айдаар жтып жібермес шін, ол сол айдаара туан кесін, жалыз баласын рбан етуге бар. Хан таын орау ашан да болса ымбата тскен. Екіні бірі бл кеселден аман тыла алмаан. Осы ауыртпалыты бріне шыдап асым слтан жерін, таын аламын деп мтылан Мхамед-Шайбани мен Махмуд-Слтана арсы сойыл рмай отыра ала ма?