Заговоренный меч (на каз.яз.)
Шрифт:
— айдаы жау?!
— Кім келіп алды?!
Шапыншы — зын бойлы, мрты жаа тебіндеп келе жатан, ара торы бала жігіт, ентелей шауып келіп, астындаы атын зер тотатты. Екі бйірінен демін алып:
— Тасыр хан, — деді, — Кк Жыыл тсынан алы скер крінді. Беті осы Нраны аратзы. Басарып келе жатан білайырды лкен лы Шайх-Хайдар мен арашы баадур. Мінгендері кіле аалтеке, текежаумыт. Бастарындаы сесе бріктері азандай, мойындарында кіле кк темір алдаспан, олдарында кк темір найза. Мздай аруланан, тстері де суы, жрістері де суыт. Бие сауымындай мезгілде бл араа да жетіп алар.
Жнібекті трі де, даусы да згерген жо, деттегі байсалды алпымен:
— Шамасы анша адам екен? — деді.
— Мы аралы.
— Кк Жыылды ары абаында Керей мен Найманны тйелі олы бар емес пе еді, ттеп бере алмады ма екен? лде аналар аармай алды
— Сйткен трізді. Блар Кк Жыылды теріскей жаындаы м арасындаы оба жолмен тіп кеткендей. Найман мен Керейді аланы кнгейлеу жатыр.
— Олара хабар бердідер ме?
— Мені серігім солара шапты.
Жнібек Ордасындаы зіне тн адамдарынан «Кзтосанны басында аза руларыны басшылары жиналып, бас осып, бір хана баынып, скер жинап, Тркістанды басып алма болып жатыр» деген хабарды естіген білайыр хан. аза рулары бас осатын кезде, бір тнде тек зіне ана баынатын, кіле шаш ал десе, бас алатын ыраы слжы Трікмен, Барлас, Маыт руларынан рылан он сан жігітін, бастыы лкен баласы Шайх-Хайдар мен е сенімді, ер жрек батыры Дарвиш-Хусаин арашыды Нраны аратзына аттандыран. Тек трікмен аалтекесі мен текежаумыт аттары ана те алатын мды жолдармен дабырсыз барып «Жнібек ханны клін ккке шырып, кеесін шап» деген.
аза ру бастытары хан кеесіне жиналып жатанын естісе, жауларыны бос алмайтынынан Жнібек те кдіктенген. Сол себепті Нра атылыны трт жаынан елу шаырымдай жерде мы жауынгерден шепалан ран. Шаын жауа бл ттеп бере алатын кш.
Нраны атылына Ккшіл теіз жаынан келетін жолда дытардан бтен мал суаратын жер болмаан со Найман мен Керей жігіттерін дейі шлге шыдамды, рыса жарайтын ос ркешті желмаялара мінгізген. Найман, Керей жігіттеріне о кезде тйеге мініп жауа шыу йреншікті дет.
Жнібек бл скерлерін, кеес болар жерден дейі тысары орналастырды. Алда-жалда жау келіп алар болса, майданды алашы лкен хан кеесіні стінен ашысы келмеді. Жігіттеріні жауды жол-жнекей, оашада арсы аланын жн крді. Біра білайыр Шайх-Хайдар мен арашыа: «шамалары келсе жолдарыды тосауылдап жатан скерлерден (тосауыл скер болатынына ол шек келтірмеген) жансыз туге тырысыдар. Содан кейін хан кеесін ойламаан жерден барып шабыдар. Бірде бір бас ктерер адамы алмасын, бассыз ел айда барар екен!» деген.
Осындай жарлы алан Шайх-Хайдар мен арашы алы м мен таырды арасынан баса жол тауып, Найман мен Керей жігіттері ктіп жатан тса сопай, Нра аратзына тікелей тіп кеткен.
Хан кеесіне тнген атер те зор еді. білайырды бл «хан скері» шынында да тек кіле жанынан безген, дені Византия, Египетті талай шапан ататы батыр тым слжы трікмендеріні рпатарынан рылатын-ды. азандай-азандай бастарындаы се-се бріктерін селкілдете, олдарындаы кк найзаларын кнге ойната, жау шебіне сада оы жетер жерге жеткенше жбын бзбай, кіші-гірім тайлатай астарындаы текежаумыт, аалтеке сйгліктерін желе шоытып, жауар блттай ттаса келе жатанда андай жау жрек скер болса да бір бігерленіп алатыны айдан аны. «Хан лашкерлері» ттын алуды білмейтін, жауласан елін крі-жасына арамай тып-типыл етіп айтуа мар. білайыр хан бларды зге скерінен ерекше стайтын. Жорыта олжа еткен ыз-келіншектеріне, талаан млік-азыналарына ол спайтын. Орта олжа деп хан тымдарыны блісіне салдырмайтын. Осындай еркіндікті арасында бларды кбінде жеті-сегіз атыннан болатын жне бден байып та алан жауынгерлер. здеріне тиетін мндай пайданы білген со, бден ана ныып кеткен бл жан аларлар рыста шегінуді білмейтін, жан аямай соысатын.
Хан кеесін шабуа келе жатан міне, осы скер еді. Бл хабарды естіген азаты обыланды, амбар, ара Оспан секілді аты шулы батырлары стеріне сауыттарын киіп, амыс ла, бкен сан, жал-йрыы жерге тгілген тлпарларын ойнатып, згелерден сытылып шыа берді.
сіресе бларды кзге тсері батыр обыланды мен астында есік пен трдей ара сира тлпары бар Жнібекті екінші баласы амбар болатын. обыланды бл кезде алпыса таяп алса да, азана аттанандаы ара шопарын лі де бір олымен ршытай йіреді. Ал амбар батыр дыа лаан нар тйені ос ркешінен стап суырып алатын алып кш. Екі иыына екі кісі мінгендей лаш жауырын, бура сан, тартылуа дайын тран садатай, дене рылысынан кш иесі екені бірден сезіледі. Бл Жнібек Ордасыны жауына жібергелі айраан болат жебесі, кеудесінде жрек емес, атып алан мйіз бар трізді, бала жастан оруды не екенін білмеген жалын жан. Он сегізге шыанда арлан жолбарыспен жекпе-жек алысып, р олымен рып алан. ке балаа сыншыл, Жнібек бл баласыны
«Жау келе жатыр!» дегенді естісімен-а амбар сауытын кие салып, бел- деуде тран ара аса тлпарына мініп-а алды. О олына анжар шты, айы безеулі найзасын ап, жау келетін кншыыс жаты ырындай берді. Бл ататы ш батырды жауды арсы алуа шыпа боп ыайлананын кріп, зге батырлар да ата онды. Тек сай табанында тселген а кигізді стінде жасы келіп алан Арын би, отан жырау секілді он шаты арт адам алды. рыс батырлар ісі дегендей Жнібек хан да орнынан озалмады.
— Жау келсе жауабын алар, азаты азір ел-жртын орайтын лдары бар ой. — Ол саптай тізіліп жауа арсы Нраны аратзыны биігінде тран батырлара сйсіне кз тастады да отан жырауа брылды. — Ана ер-азаматтар жауды уып кейін айтанша уаыт боса тпесін, отан ата, кптен бері тыдауа мар боп жр едім, сізді жасы біледі дейді. Жошы лімін естіртуді айтып беріізші.
Болайын деп жатан рыс блара еш атынасы жотай, згелер де арт жырауды олалай бастады.
— И, балалар айтанша ермек болсын, — деді Арын би.
— Кіл шіркін бір ктеріліп алсын, — деді йсінні арт батыры ылышбай.
отан жырау кп кттірмеді. мір-баи жанында жретін крі ара обызын олына алып, арлыан арт даусын аырата жнелді.
Шыысхан зге балаларынан тышы Жошыны анарлым жасы крген. Сйтсе де айтанына кне оймайтын Жошыны жоюа лытау бойына дейі арнап кісілер жіберген: Жошы а аулап жргенде астары монол дісімен отыз жеті жасында омыртасын зіп лтіреді. Бл хабар лы Ордаа жетеді. Шыысты Жошыны жасы кретінін білетін хан тірегіндегі адамдар бл хабарды естіртуге бата алмайды. Жне оны стіне зі арнап кісі жібергендіктен Жошыны аза табатынына шек келтірмеген лем міршісіні зі де «кімде-кім Жошыны аза тапанын естіртсе, соны басын аламын» дейді. Хан жасы кретін баласыны ажалына зі себепкер болып отырса да, оны лгенін естімей ткісі келеді. Мндай жадайда жрт дадарады. Аырында бл хабарды жыр арылы естіртуді лы Жыршыа тапсырады. Ханны салтанатты кіл ктеретін кешінде «ал, лы Жыршы, жыр баста!» деген мірді естігенде, арт жырау тркі жырын аыратып оя береді.
Ол:
«Теіз башынан бланды.
Кім тндыра, а ханым?
Терек тптен жыылды.
Кім трызар, а ханым?»
дейді. Сонда Шыысхан:
«Теіз баштан бланса, Тндырар олым Жошы др.
Терек тптен жыылса, Трызар олым Жошы др».
дейді. Сонда лы Жыршы алашы леін таы айталайды, біра бл жолы кзінен жасы парлап аады. Ананы жылап отыранын крген Шыысхан:
«Кзі жасын тгілтер, Кілі шерлі болай ма?
Жыры кіл ркітер.
Жошы лген болай ма?
деп срайды. Сонда лы Жыршы тркі жырымен:
«Сйлемеске еркім жо,
Сен сйледі, а ханым!»
з жарлыы зіе.
Жн ойлады, а ханым!»
деп Жошыны лгенін естіртеді. Сонда жаратылалы кзінен жас шыпаан Шыысхан екілдеп жылап:
лын алан ландай.
лынымнан айрылдым!
Айырылышан аудай.
Ер лымнан айрылдым!»
деп теріс арап, бк тсіп жатып алады.
арт отан бл жырды сонау лы Жыршы мен лем міршісі Шыысханны дл сол кндегі кйін отырандарды кз алдына елестеттіргендей, крі обызын боздата, крі даусын арлытыра шыарып, зар жылап отырып айтты. Жырау нері жртты кілін блгені соншалы, отыран адамдар ана жата болалы тран рысты мытып та кетті.
отан арт енді жыр стіне жырды тоытты. Ол бір мезет Ора толауын бастады.
«Артуда арту тау келсе, Атан да тартар бгіліп.
Алыстан ара крінсе,
арала жатар іліп…»
Ора толауыны адамны йа тамырын шымырлатып, н бойыды дірілдетіп алып кететін асырды лыаны трізді зіне дербес бір ескі уені бар. Осы уенге сай отан жырау обызын осып-осып аыратып кенет жас кндегідей жігерлене толады.
«… Уа, жігітлр, жігітлр, Жалааш жерде жауа шап.
Осынау жалан дниеде.