Заговоренный меч (на каз.яз.)
Шрифт:
Жнібек ханнан тоыз бала: Жиренше, Махмт, асым, дік, Жаныш, амбар, Тыныш, сна, Ждік.
Шбере туыс Керей мен Жнібектен тараан осыншама баладан ата жолын уып жауа шабар ке жолын уып баа таласары алтау. Керейден — Брынды, Жнібектен — Махмт, асым, амбар, дік, Ждік.
аза ханыны таына ие болар деп Жнібекті сіресе міттенері асым. асым азір жиырма алтыда. зын бойлы, ке жаурын, ара торы пішінді жігіт. алы абаыны астынан лкен оыр кзі адама рашан да ойлана арайды. Он бесінен ккпара, креске тскен. зірге жамбасы жерге тимеген балуан. Жау жректігі мен аылдылыына арап, хан болуа лайы, рашанда сабырлы деп ойлайтын Жнібек. асымды ханны зге балаларынан арты крер таы бір себебі бар. асымны шешесі Жаан-бике Жнібекті жеті атыныны ішінде е жасы крер бйбішесі. Одан туан бала да хана ерекше ысты. Жаанды Жнібек р ана жасы крмейді, оныменен санасады, ерекше сыйлайды. Ал білайыр ханны келіні, Шах-Будаты йелі Аозы-бике Жаанны туан апасы. Аозы мен Жаан Алтын ханда [49] кшпелі Керей руыны белгілі
49
Алтын хан деп кне заманда ытайды солтстігіндегі негізгі кшпелі елдерден рылан хандыты айтан.
білайыр мен Жнібекті арасындаы анды рысты шпендікке арамай, кезінде бкіл Шыыса аттары шыан ос слу Жаан мен Аозы біріне-бірі тарту, таралы, кісі жіберіп сыйласып тран. Аралары балдан ттті тату. Оны стіне асым да, Мхамед-Шайбани мен Махмуд-Слтан да Шыыс улетіне жатпайтын, шешелеріні айтандарын екі етпейтін мінез крсеткен. Бл рине балаларын жастайынан здерін сыйлайтын етіп сірген аналарыны асиеттерінен туан ерекшелік.
асымны осындай жадайын білетін Жнібек, баласымен гімелескенде рашанда бйбішесі Жаанды ала отыратын. Ал Жнібек соы кезде асыммен жиі кездесетін болды. Оан себеп — ханны зге аылгй зегілес би, батыр серіктерінен грі, асымны иын мселелерде кесіне анарлым дрыс кеес беруінен еді.
Кндегі деті бойынша, шаай тс шамасында хан Ордадан шыып, бйбішесі Жаанны ошаулау тігілген, шааладай аппа екі кигіз йден кіндіктесе ктерілген а ордасына беттеді. Бл кез кктем бітіп, жаз жадырай бастаан мезгіл еді. Хан Ордасы Сарысудан лытау етегіне кшіп келген. лем сандытан кн кзіне алып шыан жанат ішіктей лпырады. Жаа ктерілген кк балауса жасыл шалын ккірегіді жарандай жпар аиды. Тау ойнауынан тмен арай сарылдай аан мздай блатарды млдір суы кн сулесімен шаылысып, жерге тастаан кміс белбеудей жалт-жлт етеді. Бла жааларында бйралана скен ба талды басына онып алып, блбл стар не бір ттті уенге сап н шырайды. Жнібек лемні осынау бір ажайып суретіне сстана арап сл кідірді де, а орданы есігін ашты. Ханны келетінін ктіп, йді ортасындаы ызалдатай кілем стінде алтын шарадаы уыз ымызды сапырып отыран Жаан трегеліп, иіліп слем етті.
— Арсы ба, Жаан бикем?
— Барсы ба, хан ием.
Есік алдына кмістенген кебісін тастап жатып, хан йеліне стана арады. Жаан ара торыны слуы еді. Са бойлы, ойма ауыз, кген кз. Екі бала тапса да ыпша белі лі де жіп-жіішке. атаан алтыннан жасалан ауыр шолпысы жерге тартып трандай, білектей етіп рген ос брымыны шы шбатылып кілем стінде жатыр. Меруертпен шытырмалап, гауар таспен безеген ызыл мауыты сукелесі, аш белін ынаан алтын оалы ызыл бар- ыт камзолыны тсін ашандай жарасып тр. Жаан иген басын лі жоары ктерген жо. Сонау бота кзін жауып тран зын кірпіктері найзадай Жнібекті кеудесіне келіп адаландай. Жнібекті ырытан асана дейін сан айаста мызымаан тас жрегі, кенет ола тскен торайдай тыпырши алды. Хан кз алдында осы Жаанмен алашы кездескен шаы елестеп кетті.
Жнібек жиырмадан жаа асан тсында. Жазтосанны наыз сарша тамыз ысты кезінде Шах-Буда слтанны серігі боп ыры жігіт даларды басарып Алтын хан патшалыына баран. білайыр ханны баласыны жанына ерген нші, кйші, батыр, балуан, мерген, сбегі — кіле нерлері тасыан рендер. Домбалы батыр сол мада кшіп жрген е беделді рулар — ытай, Найман, Керейді бас батыры еді. Оныменен Цзинь богдаханы да, кршілес Ойрат онтайшысы Исентайшы да мытап санасады екен. Жнібек бастаан Шах-Буда тобы Теріскей Тарбаатайды жаалап Зайсан клінен тіп, Алтай тауыны кнгей жаына шыты. алы Найман, ытай, Керей тайпа елін кктей басып, шінші тулікте Домбалы аулына жетті. Бл ауыл ыдыркл жаасына кеше ана келіп онан екен. амысты клді жаалай кіле а шааладай кигіз й тігіліпті. Кк майса, жасыл шалын белуардан келеді. Ары абаы арауытып ана крінген шалар дария, кгілдір клді а айдынында сысыан аз-йрек, сыбызыдай сызылан оырай ау ні алыстан талып естіледі. Клді амысы аз кншыыс жаынан, сонау алыстаы белеске арай ріп бара жатан арарым жылы крінеді. Шах-Буда слтанны келе жатанынан кні брын хабардар ауылды ыз-келіншек, бозбалалары даларды кш жерден арсы алды. Жнібек Шах-Будаты алыдыы Аозыны бірден таныды. арсы алан ауыл ыз-келіншегін ыраы кзімен бір шолып тіп еді, дл осы ауыла бл жаланны бар слу ыз-келіншегін жинаандай екен. Ал Аозы соларды ішінде топ оыр азды арасындаы ау трізді. Са бойлы, аба млдір кз бір керемет. Басындаы алтай ндызынан тіккен шо кілі камшат бркі де, стіндегі дрия шйі ос етекті кйлегі де, белін ынай киген ама ішігі де, гауармен безенген аласы мен аяын басан сайын оыраудай сылдыр аан атаан алтын шолпысы да басалардікінен анарлым ымбат, згеше. ызды сырт бейнесін кргеннен-а Жнібек Домбалыты ататы слуы Аозы осы екеніне шек келтірмеді. Енді ол алан ыз-келіншек арасынан Аозыны сілісі Жаан бикені іздей бастады. Былтыр Аозыа да тсе келген білайыр адамдарынан Жаанды Аозыдан слу болмаса, кем емес деген лаапты естіген. арсы алдында тран ыз-келіншекті ішінде Аозыа кркемдігімен пара-пар келетін ешкім кзіне тсе оймаан со, «Жаан мнда жо екен!» деген. Неге екені белгісіз, Жаан Аозыдан да асан слу болуа тиісті деген ойдан ол арыла алмаан. айткенмен де Жаанды тезірек круге марлана асыан. Біра Жаан кзге тспеді. Тек онатара ауыл кдесін істеп, кешкі ойын-сауыа кірісер алдында ана Домбалы батырды екінші ызыны жылы
Жолдан шаршап келгендеріне арамастан жігіттер тнімен алтыбаан теуіп, н салып кіл ктерісті. зіл-алжы, айтыс, азаты кне заманындаы сауытары «Тн ату», «Тйе жыу» секілді сан алуан ойындарын ойнап, та шапатап ата бастары жастыа тиді. Ойын-сауы ертеіне таы басталады. Крес, сайыс, ккпардан кейін кезек жамбы атуа келді. Міне, осы ойын кезінде Жнібек слтан Жаан бикені крді. Келген онатар мен ауыл жастары бсекелесіп жамбы атып жатан. Баан басындаы адаа ілген кміс жамбыны бір жз адам жерден екі жаты бірде-бір мергені тигізе алмай-а ойан-ды. Жайшылыта ралайды кзінен ататын жігіттер б жолы олдарын шайтан аып трандай, алыстан еміс-еміс аарадап крінген жамбыа сада оын анша кздесе де дп адай алмады. Біресе стінен млт кетеді, біресе астындаы баана барып сарт етеді. Алаанны аумаындай кміс жамбыны наыз бір о аары бардай, байлаан жерінен бірде-бір озалмай-а ойды.
Дл осы кезде шоырланан топ ыз-бозбала кенет шуылдап оя берді:
— Жаан келе жатыр!
— Жол берідер! Жол берідер!
— Жаан жамбыны кздемей тсіреді.
— й, Оас, Жаан бикеге жамбы атып жатанымызды айт!
Аозы бикені шабарманы «Бикем не бйырады?» деп анадай жерде атын шідерлеп ктіп отыран ара торы бала жігіт, жанындаы ккбестіге міне сала, н шыратып ырадан тмен тсіп келе жатан бір топ ыз-бозбалаа арсы шапты. Шабарман жетер-жетпестен аттан домалай тсіп, топ басында кміс ер-тоымды а боз ат стінде жантая отыран, басына нарттай ызыл тлкі брік киген ыза лденені айтып жатыр. Тлкі брікті ыз жамбы жанында шоырланан топа арап бірдемені срады да, олындаы сойылын асында тран жігітке стата беріп, оны садаын алды. Жігіт орамсаынан екі-ш оты суырып, тадап біреуін берді. ыз садаты бауын, домбыраны шегін шерткендей, олымен атты тартып крді де, сол олымен жаты жоары ктеріп, жебесін ойып кезенді. Сйтті де, астындаы а боз жораны тебініп алды. Жора шоырланан топа арай ырала жнелді. Жлдыздай аып келеді. Жамбы атып тран ыз-бозбала: «Жол берідер! Жол берідер!» «И, аруа, олдай кр!», «араожа!», «Ойшыбай!» деп Керей руыны ранын айтып кейін шегіне берді. Жнібек слтан ыз абыройын рбы-рдасыны осыншама тілеуінен Жаанны осал бике емес екенін аарып алды. Сйткенше болан жо, а боз жораны теселте аызып, ыз да блар тран жерге таяй тсті. зын ос брымын беліне ыстырып алан, ат стінен бір жаына арай жантая, садаын кезене ыайланып келе жатан ерке слу, Жнібек слтанны асынан те беріп, садаын тартып жіберді. Сол стте жрт шу ете тсті. Шуда жіппен адаа іліп ойан кміс жамбыны кенет ккке атыланын Жнібекті зі де крді.
Шулаан жрт жорасын зер тотатып кейін оралан Жаана арсы м- тылды.
— Мы жаса, Жаан мерген!
— ыз емес, ыран ой!
— Сені тапан ананан айналып кетейін.
— араожа атаны аруаын бір ктеріп тастады ой!
— Ел намысын жібермеген ер ызым, мы жаса!
Дабырлаан топ ызды ат стінен ктеріп ап, слтандара арай жрді. Олар Жнібектер тран маа таянанда ана ызды олдарынан тсірді. здеріні тобына жаындап келіп, иіліп слем берген Жаан адамзатты баласы емес, кктен тскен ор ызы боп крінді. ос брымы жерге тиіп шбалып, ралайды кзіндей танадай ара кздері Жнібекке жайбараат, млдірей арады. Осы бір кнсіз кзараста жігітті асау жрегін тайдай тулатан бір ажа- йып сиырлы кш бар еді. н бойы орасындай балып, Жнібек зін-зі зер стап алды.
— Арсыздар ма, да жігіттер? — деген Жаан сонда зын кірпіктерін Жнібекті жрегіне, дл осы азіргісіндей адап.
— Барсыз ба, мерген даша? — деген жігіттер шулай жауап беріп.
Осыншама шуды ішінен тек Жнібекті даусын естігендей Жаан слтан- а таы да бір мністі кз тастады. Слтан енді брыныдан да бетер ртеніп кете жаздады. Сол кні тні бойы кз ілінбей шыты. Ертеіне Жнібек Жаан ызды алай асау йреткенін крді. Бойды алан жалын, ойды ртеген арман брыныдан да рши тсті. лытауа айтып келісімен слтан сонау Алтын хан еліне далыа кісі жіберді. Келесі Жазтосанны басында он трт жасар Жаан слуды шінші бйбішесі етіп а отауа кіргізді. Баяы алашы жолы кездескенде «Барсы ба, ару арындас?» деп амандасаннан кейін, ол Жаанмен бірінші мртебе осы а мамы — жар тсегіні стінде сйлесті. Тсекті ірге жаында кйлекше отыран Жаанны жерге шбатылып жатан ос брымын о білегіне орап, сол олымен тастай атты сйір шты ос анарын кезек-кезек сл ауырта ысып, яттан кйіп-жанып не істерін білмей жанта- ласан жас аруды бауырына тартты. Бетіне бетін таяп:
— Мен сені Жаан, жасы кріп алдым, — деді.
йел жынысын ол уаытта тек млік деп арайтын еркекті блай дегеніне жас слу та алды. Сйтсе де кілдегі кпесін айтты:
— ткен жылы менімен е болмаса бір мртебе сйлесуііз керек еді ой. Мжннді жасы крген Лйлідей мені бтен біреуді натып алмаанымды айдан білдііз?
ыз сзі Жнібекті еркектік намысына тиді. Ол кенет алымына тыыла алан ашуын зер басып:
— Оны азір крерміз, — деді — ит тиген арам аста адір бола ма? Келген жеріде ауылы бар…
й іші тастай араы болса да, Жнібек ызды езу тартып клгенін сезіп алды.