Заговоренный меч (на каз.яз.)
Шрифт:
Япырмау, мені бным не? Болаша рпаымыз не айтады екен деп з борышымызды атармай тпекпіз бе? Жо, келешекті баасы шін емес, соларды алдында зімізді ар-ятымыз таза болу шін, ел-жртымыза деген з борышымызды адал атарып туіміз керек. орай алмаса з обалы зіне, біз халымызды алашы мемлекеттік отауын тіктік! Тігу шін ан майданда жан рбан дедік!»
Жнібек тсектен басын ктеріп алан. Сол кні Сауранды билеп тран хакім лмамет-тархан «Кші жетсе — жеіп ал» деп Жнібекті хатына жауап берген. Ал Жнібек те сол саатта Сауран шаарын шабуа скеріне жарлы шыаран:
Бкіл Сыр бойын алып жатан алы скер айтадан жасаа блініп, шабуыла дайындала бастады. Хат жіберілген зге шаарлардан жауап келгенше екі аптадай уаыт тті. Жнібек бар улиеттен жауап алмай трып, Сыанаа таяу Сауранды шабудан зірге бас тартан. білайырды лгенін естіген жрт, хакімдеріне ан тгіспей алаларды апаларын аштыртар деп
Жнібек таы ойа алды. «білайыр жорыа бастап шыан жз мы скерді Шайх-Хайдар дл азір таратып жібермейді. рине, Шайх-Хайдар Кк Ордаа хан болып жарытпайды. Біра оны наашы жрты — збек оыраттары азір бел алып тр. Сондытан да Шайх-Хайдарды хан ктерді. Ал, Шайх-Хайдар анша табаныны брі жо, осал боланмен де, кесі ран мынау жз мы скерді пайдаланып, абырой алып алуа тырысады. Бны білайырды серіктері — скер олбасшы батырлар да олдайды. айткен кнде де тастай тйілген скерді жорыа жмсайды. Тек ай елді шабу керек, соан арай скеріні бетін брады. рине, Кк Ордаа азір Моолстаннан аза елі ауіпті. Оны стіне біз Сыана улиетін алып ойды. з еліні де, зге елді де кз алдында адірін тсірмес шін, Шайх-Хайдар Сыана пен Созаты айтаруа барын салады. Сз жо, скеріні бетін ол Тркістан лкесіне брады. Ал Шайх-Хайдарды кесі білайырды бабына келтірген жз мы скеріне, бар ару-жараы сойыл мен кне ыпша кезінен келе жатан айы садатарын саптаан аза жігіттері арсы тра алмайды. Бндай соыста жеіп шыу шін тек жазды кні жиналатын ер жрек жігіттері ана емес, ан майданда бден шыныан, соыс тсілін мейлінше йреніп алан ару-жараы мздай, трылыты скер керек. Ол скер азір тек Шайх-Хайдарда ана бар. Сонда алай, Шайх-Хайдарды скері кшті екен деп рыстан кні брын тайып кету керек пе? Жо, йтуге болмайды. Шайх-Хайдарды мздай ару-жаратанан скеріне арсы бтен кшті пайдалану керек. Ол кш — Кк Орда хандыына арсы батырларды басын біріктіру, соларды скерін Шайх-Хайдарды жан-жаынан аптату, бйідей тигізу. Мйізі араайдай алып гізді жан-жаынан тиген он бгелек ызыл танау етіп шапылатып, жанын ояра жер тапызбайды. Бкіл астар жиналса бір Шайх-Хайдара ліміз жетпей ме? рине жетеді.
Осындай ойа келген Жнібек, Моол, Жаатай хандары ажы-Мхамед баласы Сайдан-Айба хана, Керей-Арабиді баласы Бреке слтана, Маыт мірлері Аббас бек, Мса бек, Жабыршы бекке, «бріміз бірігіп Шайх-Хай- дара арсы шыайы» деп кісі салды.
Ежелден білайыра арсы хан, слтан, бектер скерімен тез-а жиналды. Киік лаын ргізген ара суыты алдында Яссы мен Сауранны ортасындаы етра далада жз мыдаан алы ол кездесті. Жнібек скеріні саны арты боланымен, арашы батыр бастаан Кк Орда скері алызбады. Жнібек, Айба, Мса, Жабыршы бірнеше мртебе арсы шапты, біра сауыт бзар болат шты жебе жаудыран Шайх-Хайдар скері маайына жолатпады. Бірнеше рет здері арсы шабуыла шыты. Нраны аратзындаы айастан бері аза хандарына тісін айрап жрген арашы батыр, кйеу баласы екеніне арамай, Брынды слтанны скеріне згеден кбірек шіге мтылды. Брындыты баяы зіне істегенін алдына келтірмек боп, олына аранын алып ырын рысты ішінен талай адыды. Біра слтанды оршаан кіле сайглік мінген арулы ер жігіттер жуытпады. Кейде здері ола тсе жаздап зер тылды. арашы нсауымен слжы трікмендеріні ататы жасаы Жнібекке де сан мтылды. Біра баяы Нраны аратзындаы оиадан кейін Жнібек ханны зін орайтын екі жз алдаспанды арнаулы осынын басаратын батыр Саян, хан стіне тйілген ылышты сан рет найзасымен аып, ханды жбірейілдей орап, майдан ортасынан аман алып шыа берді. Осылай екі аптадай салыласан аза скері аырында, кзді ара суыы келе Сыанаа кейін шегінді. Жау жаыны айтанын крген Шайх-Хайдар хан енді з скерін тарата бастады.
білайыр Ордасы астарыны да кткені осы еді. Шайх-Хайдар хан жауынгерлерін таратып болып, алан бес мы олмен ерте Самаранта айт- алы транында, кенет білайырды ескі жауы слтан Ахмет ханны жиырма мы жасы ару-жараты скерін ертіп, Айба хан бір бйірден сау ете алды. Шайх-Хайдар тарап кеткен олына жиналсын деп бйры беріп, ат шаптыранмен, жнді скер жиналып лгермеді. Амал жо, жиырма мы скерге бес мы олмен арсы шыуа тура келді. Шайх-Хайдар жайшылытаы жрексіздігін ойып, осы айаста арашымен атар трып, жан аямай рысты. Суа кетер бала дариядан шегінбейді, лде ажалына крінді ме, не баяыдан бері орып келгеніні ызасын айтарайын деді ме, ол астындаы ла аса текежаумыт тлпарын ойнататып, жау шебіні ортасына арсы шапты. Таяу жерден жіберген бірнеше жебе стіндегі кереге
Шайх-Хайдар аза боланнан кейін, оан ерген мір, слтандар елді-елдеріне тарап кетті. Кбі здеріні асыра жеке шабатын арлан тазы емес, тек ора кзетуге жарайтын бралы тбеттер екендіктерін крсетті. Брын топтанып арсылдап ріп, сырт адама айбар шексе, онысы айтатайтын, бастарын осатын міршілері боландытан екен. міршілері ажал тауып еді, енді олар з алаларыны апасыны алдында отырып алып, тек жат адамды жуытпай р сырттай ыр крсетіп абалауа ана жарады.
Мндай жадай аза, моол, Жаатай хандары мен білайыр рпаына арсы Аса Темір мірлеріне жаман тиген жо, Кк Ордаа баынатын алаларды жеке-жеке жаулап, біртіндеп талан-тараж етіп ала бастады. білайырды кезіндегі айбарлы Ордадан «не-міне» дегенше р блшектенген улиеттер ана алды. Бл Аса Темірден кейін, айта лаулап ктерілген збек хандыыны таы да бір лдырап лауы еді.
Жнібек бас жауы білайыр ордасын жегеннен кейін кілі азыра сая тапты. Сйткенше ыс та тсті. алы ол асына стайтын ол кезде хан оры блендей бай емес, сыпайларды зіне ас керек болса, аттарына шп керек. аза ол уаытта шп шауып, ысты орын дайындап крмеген. Дайындаанмен де соншама быыан малды амтамасыз ету тіпті ммкін емес. Жаз болса бір срі, сыпай аттары да жайылымда болады. Осындай жадаймен хан жылда, ыс бола бас скерін елді-еліне тарататын.
Биыл да сйтті. Жне осы жылы Дшті ыпша хан Ордасын Сыанаа кшірді. Тек осы Сыанаты орауа бес мы атты скер алып алды да, зге сыпайларын ауылдарына айтарды. «ару-жаратары, жауа мінер аттары ер-трмандарымен дайын трсын, керек болып алсадар жаршы хабар береді» деді. Биыл жылдаысындай «жаз шыа блен жерге жиналыдар» демеді. Жнібекті ондаы ойы, бір жаынан райсы з бетіне амала айналан Тркістан улиетіні алаларын брыныдай жз мыдаан ол жинамай-а, арамаындаы бар кшпен аламын деген міті болса, екінші жаынан бл алаларды хакім, асаалдарымен тіл тауып, бейбіт келісімге келіп, соыс ашпай-а зіме баындырармын деген сенімі бар еді.
Жнібек осы ойын орындауа кірісті. зіні оан-лоы кшін крсете отырып, Тркістан улиетіні Сыана пен Созатан бтен алаларына «ан тгіспей баыныдар» деп шінші рет хат жазып, укілдер жіберді. Б жолы Жнібек, сзіні салмаы болатынына шек келтірмеген. Сйтсе Яссы, Сайрам, Сауран, Отырар, Ару, згент секілді мыты бекініске айналан шаарларды оай ола тсе оймайтынын да тсінетін. сіресе Яссы, Сауран алаларын басарып отыран Мхамед-Мазит-тархан, лмхамед-тархан секілді білайыр кезінде де биліктерін ешкімге ойыншы ете оймаан хакімдері бар жне орайтын скері бар алаларды тадырын оай шеше алмайтыны оан ха еді. Жнібек бл мединелермен жеке алыспай таы да зіне серік іздеуге кірісті. Оан енді брыны Аба хан, Ахмет хан, Аббас, Мса, Жабыршы бектерден кштірек серік керек болды. Мндай адам Исан-Бы лгеннен кейін, Моолстан таына отыран Жныс хан еді.
Ежелден аза рулары жаатай, моол хандарымен достасып келген. Моолстанда бір тірегім болса, мртымды балта кеспейді деп ойлады Жнібек. Оны стіне Жныс хан Мауреннахрдаы Аса Темір мірлерімен байланысты. Самарант міршісі бусейітті баласы Омар шайы бны ызын алып отыр. Тбі Тркістан улиетін ан тгіп жаулап алатындай кн туса Самар- ант, Бар кштеріні сырт аланы жн. ашан да болса топтанан асынан, жекеленген жауыды жеу оай. Ал азір сондай діске жол бар. білайыр дние саланнан бері, Темірлан таына арайтын улиеттер жеке-жеке блініп кеткен. «Орта гізден оаша бзау» деп арайтын слтандара, мірлерге жалыз міршіге баынаннан грі, р улиетті бліп билеу тиімді крінген. Жауы зі осындай халде транда, неге оны осал жерін пайдаланбаса? Жнібек з ойын іске асыруа осы кезді дл екенін еске алып, ыз беріп, ыз алысайы деп Жныса кісі салды.
Жаа іргесін алап келе жатан аза хандыыны Тркістан лкесін айтып алудан да бтен толып жатан істері бар. скер ру, хан тртібін орнату, мемлекет заын — жаа «хан жарысын» шыару, отырышы айматар мен кшпелі тайпалардан хан орына, скер стауа, мешітке, мемлекет ісін жргізетін адамдара арналан салы, араж, шыр, зекет жинау. Сыана пен Созаты аланнан бері ыпша даласы мен Моолстан, Алтын хан, ара теіз жаасындаы алалармен сауда-сатты жмысын кшейту — хан сіресе кіл блетін мселелер еді. Брынды-соды Дшті ыпшата алыпа тспеген осындай ты істермен шылданып жргенінде, Жнібек ыс тіп жаз шыанын білмей алды.