Гронкі гневу
Шрифт:
— То так, — сказаў Том, — але ўсё ж такі хацелася б ведаць, на што едзем.
— Добра, раз вы абавязкова хочаце ведаць, я раскажу — я і сам распытваў людзей і нямала разважаў. Краіна цудоўная. Толькі яе даўно ўжо ўсю раскралі. Праедзеце пустыню, а там Бейкерсфілд, і вакол яго такая мясцовасць прыгожая — вачэй не адарвеш: фруктовыя сады, вінаграднікі. Прыгажэйшага краю на свеце няма. Далей — мясціны роўныя, прыгожыя, вада не глыбейшая, як трыццаць футаў — і ўся зямля ляжыць неўзараная. Але ты ні кавалачка яе не атрымаеш. Яна цалкам належыць Зямельна-жывёлагадоўчай кампаніі. Не захочуць
— Зямля добрая, кажаш? І нічога на ёй не сеюць?
— Так, сэр! Добрая зямля, а не сеюць! Ну, цябе, вядома, злосць адразу бярэ, але зямля пустая стаіць. Людзі глядзяць там такімі вачамі — зірнуць на цябе, а ў саміх на тварах нібы напісана: «Бачыць цябе не магу, сукін ты сын!» А тут яшчэ шэрыфавы памагатыя — яны паганяюць цябе з месца на месца! Зробіш прывал пры дарозе, а яны гоняць далей. Там у кожнага па твары відаць, як ён цябе ненавідзіць. І вось што я вам скажу: нянавісць у іх ад страху. Бо ведаюць: калі ў галоднага няма чаго есці, ён і на зладзейства пайсці можа. Яны ведаюць, што грэх трымаць зямлю пустой — каму-небудзь захочацца яе сабе прыбраць. Чорт ведае што! Вас ніхто яшчэ не абзываў «Окі»?
Том запытаўся:
— Окі? А што гэта значыць?
— Раней азначала аклахомца. А цяпер — проста «сволач». Окі — гэта падонак. Само па сабе ў слове гэтым нічога такога няма, уся соль у тым, як там яго вымаўляюць. Ды хіба ўсё раскажаш? Трэба самому там пабыць. Кажуць, такіх, як мы, туды трыста тысяч наехала… жывуць, як быдла, бо ў Каліфорніі ўсё скрозь ужо каму-небудзь належыць. І нічога не засталося. А людзі, якія ўсім гэтым валодаюць, так учапіліся за сваё дабро, што забіць за яго каго хочаш на свеце гатовыя. Страх іх разбірае, таму і кіпяць злосцю. Гэта вам на свае вочы ўбачыць трэба. Самім усё пачуць. Надзіва прыгожы край, а людзі нядобрыя, зласлівыя. І так ужо ім страшна, што нават адзін аднаго гатовыя з'есці.
Том глядзеў у ваду і разграбаў пяткамі пясок.
— Ну, а калі знойдзеш працу і збярэш крыху грошай, можна ўсё-такі невялікі ўчастак купіць?
Мужчына засмяяўся і глянуў на сына, і твар маўклівага хлопчыка расплыўся ў амаль пераможнай усмешцы. Мужчына сказаў:
— Сталай работы вы не знойдзеце. Кожны дзень давядзецца думаць, як зарабіць сабе на абед. І працаваць будзеце з людзьмі, якія на вас коса глядзяць. А бавоўну збіраць будзеце, вам здасца, што вагі няправільныя. Вагі бываюць і правільныя і няправільныя. Вы ж будзеце думаць, што ўсе яны махлярскія, а як праверыш? І нічога з гэтым не зробіш.
Бацька нерашуча запытаўся:
— Там што… там зусім нічога добрага няма?
— Чаму ж, ёсць, паглядзіш — вочы разбягаюцца, толькі вам з таго нічога не перападзе. Вось, напрыклад, цэлы гай стаіць апельсінавых дрэў з жоўтымі пладамі, а там чалавек расхаджвае са стрэльбай, і, як толькі дакранешся да апельсіна, ён цябе прыстрэліць — такое яму дадзена права. А на ўзбярэжжы ёсць адзін гаспадар, газетчык нейкі, дык у яго зямлі гэтай мільён акраў…
Кейсі стрэльнуў у яго вачамі:
— Цэлы мільён? Што ж ён робіць з мільёнам акраў?
— Хто яго ведае. Валодае імі, і ўсё. Трымае
Кейсі зноў запытаўся:
— На чорта яму мільён акраў? Што ён з імі рабіць будзе?
Мужчына развёў рукамі з пабялелымі, зморшчанымі ад вады далонямі, прыкусіў ніжнюю губу і нахіліў набок галаву.
— А я ведаю? — адказаў ён. — Відаць, з розуму крануўся. Пэўна, вар'ят. І на партрэце такі. З выгляду вар'ят. Вар'ят і зласлівец.
— Смерці, кажаш, баіцца? — сказаў Кейсі.
— Так ад людзей чуў.
— Баіцца, што да яго бог дабярэцца?
— Хто ведае. Баіцца, і ўсё.
— Што ж ён сабе думае? — сказаў бацька. — Не можа ж ён усё жыццё так пражыць — без ніякіх радасцей.
— А вось дзед наш нікога не баяўся, — сказаў Том. — Яму самая радасць была, калі яго вось-вось маглі ўкакошыць. Раз уначы ўдваіх з прыяцелем яны пайшлі на індзейцаў навахаў. Цудам жывымі засталіся, затое пацешыліся ўволю.
Кейсі сказаў:
— Так, відаць, заўсёды бывае. Калі чалавеку радасць, пляваць яму на ўсё, а вось зласліўцы, адзінокія, старыя і расчараваныя баяцца смерці.
Бацька запытаўся:
— Чаго гэта ён раптам расчараваўся, калі зямлі ў яго мільён акраў?
Прапаведнік усміхнуўся, але ў вачах у яго мільганула нерашучасць. Ён пляснуў далонню па вадзе, адганяючы вадзянога жука.
— Калі чалавеку патрэбен мільён акраў, каб адчуць сваё багацце, значыць, душа яго ўбогая, а з такой душой ніякія мільёны не дапамогуць. Пэўна, таму ён і расчараваўся — адчувае, што няма ў яго багацця… таго багацця, што было ў місіс Уілсан, калі яна дала сваю палатку, як паміраў дзед. Я вам не пропаведзь чытаю, але калі чалавек цягне ўсякае дабро ў сваю нару, як лугавы сабачка, дык, урэшце, ён ва ўсім расчаруецца. — Кейсі шырока ўсміхнуўся: — Мімаволі, здаецца, як пропаведзь атрымалася.
Сонца паліла ўжо неміласэрна.
Бацька сказаў:
— Лепей зусім схавацца пад вадой. Так прыпякае — згарыш. — І ён адкінуўся назад, і лёгкая плынь абняла яго шыю. — А калі цяжкай працы не баішся, можна яе знайсці? — запытаўся ён.
Чалавек прыўзняўся ў вадзе і павярнуўся да яго тварам:
— Бачыце, містэр, я не ўсё ведаю. Магчыма, прыедзеце туды і адразу знойдзеце сталую работу, і тады я акажуся брахуном. А магчыма, ніякай не знойдзеце і скажаце: ён нас папярэдзіў. Адно толькі ведаю: народ там большай часткай жыве ў бядоце. — Ён зноў апусціўся ў ваду. — А ўсяго ведаць нельга.
Бацька павярнуў галаву і глянуў на дзядзьку Джона. Сказаў:
— Ты ў нас гаваркі ніколі не быў, а як паехалі з дому, я ад цябе і двух слоў не пачуў. Ну, што ты думаеш пра ўсё гэта?
Дзядзька Джон насупіўся:
— Анічога не думаю. Мы едзем туды, так? І ніякімі расказамі нас назад не павернеш. Прыедзем — пабачым. Знойдзем работу, будзем працаваць, а не, дык хвост падціснем. Ад размоў гэтых толку мала.
Том адкінуўся назад, набраў у рот вады, выпусціў яе фантанам і засмяяўся: