Крыніцы
Шрифт:
— Так, я завуч! І я не дазволю! — крыкнуў Арэшкін, стукнуўшы далонямі па парце (пасяджэнне ішло ў класе).
— А вы не крычыце i не стукайце! — спакойна заўважыў яму Даніла Платонавіч. — Вы не перад вучнямі, вы перад сваімі калегамі…
Тады Арэшкін звярнуўся да яго, як да аўтарытэта, ужо зусім інакшым, пакрыўджаным голасам:
— Даніла Платонавіч, але гэта ж абсурд! Няўжо я не маю права выбіраць сабе кватэру?
— Вам не пра кватэру гавораць… Жывіце, дзе хочаце… Але як вы ўплываеце на вучаніцу, дзе вы кватаруеце? Вольга Калінаўна кажа праўду… Прабачце, Вольга Калінаўна…
— Калі ласка, Даніла Платонавіч,
Лемяшэвіч быў здаволены такім ходам пасяджэння, такой жывой крытыкай, ён проста радаваўся, што не адзін ён, а, відаць, некалькі настаўнікаў скажуць сёння Арэшкіну праўду ў вочы. І таму ён не перапыняў, нават калі пачыналі гаварыць адразу двое, ведаючы, што сурова афіцыйны парадак скоўвае людзей i шчырая размова перапыняецца. Ён толькі зрэдку пастукваў алоўкам па стале. Акрамя ўсяго ўвагу яго моцна прыцягвала Ядвіга Казіміраўна. Яна сядзела на задняй парце i то чырванела так, што здавалася — кроў пырсне з яе шчок, з мочак вушэй, то раптам бялела. Колькі разоў яна імкнулася нешта сказаць, але — было відаць — тут жа палохалася свайго ўласнага намеру.
«Што гэта з ёй? Чым яна так усхвалявана?» — намагаўся здагадацца Міхась Кірылавіч.
Усе ўважліва слухалі Данілу Платонавіча, які гаварыў ціха, спакойна, разважліва.
— …Нарэшце сапраўды мы маем права спытаць у вас — як вы ўплываеце на Раю, чаму вы яе вучыце? Музыцы? Але ж вы самі нічога не разумееце ў ёй. Вы робіце выгляд, што вы адзіны знаўца музыкі, i напускаеце туман на вочы простым людзям. А на самай справе вы вывучылі дзесятак папулярных песень, дзесятак простых п'ес — i ўсё… Вы нават ноты не ўмееце чытаць як мае быць…
Арэшкін паспрабаваў запярэчыць, абурыцца, але Даніла Платонавіч уладным рухам рукі спыніў яго.
— Чакайце, мы вас слухалі.
Тады Арэшкін зняважліва хмыкнуў i зрабіў абыякавы выгляд: гаварыце, што хочаце, вы ўсе — заадно, абараняеце Касцянка, а я пагавару ў іншым месцы. Але робленага спакою яго хапіла ненадоўга.
— Вы абвясцілі сябе адзіным сапраўды інтэлігентным чалавекам, пераканалі ў гэтым простых людзей i… чытаеце чужыя пісьмы…
— Дарэчы, прабачце, Даніла Платонавіч, — перапыніў Лемяшэвіч. — Я хачу спытаць у Віктара Паўлавіча… каб ясна было… Дзе вы бралі гэтыя пісьмы? Як вы ix чыталі?
— Якія пісьмы? — устрапянуўся Арэшкін.
— За якія вы папракалі Касцянка. Гаварылі, што вельмі красамоўныя пісьмы, i гэтак далей…
Арэшкін сумеўся.
— Я? Я не чытаў пісем… Я ведаў…
Але ў гэты момант пачуўся спалоханы выгук Ядвігі Казіміраўны:
— Я!..
Усе аглянуліся на яе. Яна сядзела бледная, змарнелая i быццам задыхалася, нібы ў пакоі не хапала паветра, i неяк па-дзіцячаму прыціскала далоні да грудзей.
— Я чытала… Рая паказала мне… Я расказала Віктару Паўлавічу… Я…
Ёй, вядома, паверылі i зноў не звярнулі асаблівай увагі на яе незвычайную ўсхваляванасць. Усе адчулі раптоўную палёгку, быццам у цемру, дзе яны знаходзіліся, глянула сонца. Дагэтуль настаўнікі адчувалі сябе непрыемна, бо ва ўсіх з'явілася адна i тая ж цяжкая думка, якую нават ніхто не адважваўся выказаць: Арэшкін у такіх адносінах з вучаніцай, што яна сама паказвала яму пісьмы. Ніхто не падумаў, што завуч мог красці ix.
Цяпер усё рабілася простым, зразумелым i не магло выклікаць асаблівых нараканняў. Цяпер, відаць, i размова пайшла б зусім іншым шляхам. Але раптам чамусьці страшэнна ўзбунтаваўся сам
— Гэта што — допыт? А? Суд? У што вы ператварылі пасяджэнне педсавета, таварыш дырэктар? Я буду скардзіцца! Вы знайшлі выпадак, каб адпомсціць мне… Я завуч школы. Я не магу пасля ўсяго гэтага выконваць… Вы растапталі мой аўтарытэт!
Нечаканы крык яго ўсіх здзівіў. Лемяшэвіч спачатку нават разгубіўся, а пасля таксама ўзлаваўся i сурова запрасіў да парадку.
— Помсціць мне вам няма за што, Віктар Паўлавіч. Судзіць мы вас не збіраліся… Вы самі патрабавалі пасяджэння… Ну, а мы, калектыў, па-сяброўску паказалі вам на некаторыя вашы памылкі. Шчыра i прыицыпова. Ці не так, таварышы? З жаданнем памагчы вам. А вось наконт завуча вы, бадай, праўду кажаце… Я сам думаў ара гэта. Сапраўды, можа, лепш, каб вас на гэтай пасадзе замяніў нехта іншы, больш аўтарытэтны i ў настаўнікаў, i ў вучняў. Як вы думаеце?
Арэшкін адразу абмяк i голасам надзвычай стомленага чалавека сказаў:
— Ах, вось як! Цяпер я разумею… Для гэтага i арганізавана ўся камедыя… А? Але не вы мяне ставілі, Міхась Кірылавіч…
— Ну, пра гэта мы пагутарым пасля. А што датычыцца вучняў — мы не апраўдваем ix учынкі. Вучні паступілі няправільна, i яны папросяць у вас прабачэння. З імі я сам буду гутарыць!
28
Алёша знік. Дома, даведаўшыся пра выпадак у школе, занепакоіліся. Маці — у слёзы. Сцяпан Яўменавіч асек яе:
— Не вый, чэрці не схопяць!
Але ўвечары i "ён прыкметна ўстрывожыўся.
— Бач, натуру паказвае! Папругі даўно не каштаваў!
На другі дзень атрымалі запіеку ад стрыечнага брата
Алёшы, як i служыў кіламетраў за пятнаццаць ад Крыніц лесніком. Ён пісаў, што Алёша прыйшоў засмучаны i злосны i заявіў, што ў школу больш не пойдзе, а чаму — не расказвае. Дома супакоіліся. Але калі Алёша не вярнуўся i на трэці дзень, у лес паехалі Сяргей i Лемяшэвіч.
Дзень быў хмарны i марозны — адзін з тых зімовых дзён, якія пачынаюцца чароўнымі раніцамі: устаеш, выходзіш на двор i не можаш адарваць позірку ад дрэў — такімі казачна цудоўнымі, фантастычна прыгожымі робіць ix іней. Паветра ў такі дзень як бы застывае, не шалахнецца ніводная галінка, a інею робіцца ўсё больш. Крышталі асядаюць адзін на адзін i вырастаюць у дзівосныя кветкі, дрэвы як бы зацвітаюць срэбна-алюмініевай бліскучай квеценню. Усё прыгажэе ў такія дні: хаты, калодзежы, пуні, нават чорная, закапцелая маленькая лазенька на гародзе ў Касцянкоў ператвараецца ў казачную хатку. A заўсёды цёмныя над снягамі саенякі на ўзгорках робяцца бела-шызымі. Але асабліва ўрачыста выглядае вялікі лес!
Ляжалі ў санях на пахучым сене, па-сяброўску гутарылі, непрыкметна пераходзячы з тэмы на тэму. Сяргей зрэдку тузаў лейцы, дмокаў:
— Но-о, варушыся!
Маленькі, але шпаркі конік адразу пераходзіў на рысь, з-пад капытоў яго ў твары ляцелі кавалачкі лёду i снежны пыл. Праехалі калгасны дубняк, што пачынаўся адразу за рэчкай, заснежанае поле, дарога на якім была няроўная, ухабістая, вёску Задуб'е і, нарэшце, даехалі да вялікага лесу, які па старой звычцы ўсё называл,' «казённым». Лес пачынаўся цудоўным сасновым борам. Сосны — адна ў адну, тоўстыя, роўныя, з белым i ад інею шапкамі, якія зліваліся з такім жа белым небам.