Крыніцы
Шрифт:
— Гэта — не крытыка.
— Не, гэта — крытыка! Крытыка сапраўдная, накіраваная на паляпшэнне справы, магчыма, у большай ступені, чым твае «разносы». У Валатовіча — боль камуніста за становішча ў раёне… А ты — «паставіць на месца»… Дзіўнае ў цябе разумение партыйнай дэмакратыі.
— Але, вядома, я забыўся… Вы разумееце яе лепш, — пакрыўджана адвярнуўся Бародка.
Нечаканае «вы» i наогул увесь тон Бародкі непрыемна' ўразілі Малашанку. Каб не гаспадыня, якую ён шчыра паважаў i не мог пакрыўдзіць, ён напэўна пакінуў бы гэты дом.
Алена Сямёнаўна прынесла закускі i, адчуўшы, што
— Але, — уздыхнуў Арцём Захаравіч. — Быў Бародка першы ў вобласці… i стаў Бародка…
Малашанка адкінуў газеты.
— Ты прабач, але ты — баязлівец i панікёр! Пакрытыкавалі — i ты раскіс. Адвык ты ад крытыкі, вось што я табе скажу! — Ён сеў за стол насупраць гаспадара i паклаў на сваю талерку капусты.
— Ты прывык прызнаваць толькі крытыку зверху! Цябе на бюро абкома не так крытыкавалі — i ты прызнаваў i дзякаваў. А тут заела: як адважыліся крытыкаваць цябе, Бародку, першага сакратара! — Малашанка раптам проста, па-сяброўску паклаў яму руку на плячо, — Нельга так, Арцём. Зразумей. Не той час. Народ актывізаваўся. Цяпер самае лепшае — прызнаць крытыку, а не станавіцца на дыбы. Падтрымаюць Валатовіча, а не цябе. Вось так! — Ён узняў руку i весела паклікаў: — Алена Сямёнаўна! Чакаем вашай каманды. Без вас не можам пачынаць!
Малашанка. ў сваім нядоўгім выступленні (дэлегаты чакалі, што сакратар абкома, як многія прадстаўнікі з цэнтра, будзе гаварыць гадзіны дзве, а ён заняў толькі паўгадзіны) падтрымаў Бародку. Ён зрабіў нямала слушных заўваг аб рабоце райкома, але даў зразумець, што абком рэкамендуе Бародку першым сакратаром.
— Я не сумняваюся, добра ведаючы таварыша Бародку, што ён зробіць з гэтай канферэнцыі, з вашай прынцыповай крытыкі правільныя вывады, — сказаў Малашанка дэлегатам, якім належала праз гадзіну-дзве выбіраць раённы камітэт.
Бародка, якога супакоіла i падбадзёрыла прамова сакратара абкома, у заключным слове паабяцаў сапраўды «зрабіць усе вывады». Аднак свой страх перад галасаваннем ён выявіў на нарадзе прадстаўнікоў дэлегацый, на якой папярэдне абмяркоўвалі кандидатуры ў склад райкома. Нечакана Полаз, загрымеўшы мыліцамі, прапанаваў уключыць у спіс Лемяшэвіча.
Знешні спакой здрадзіў Бародку, ён амаль скочыў на самы край сцэны, нахіліўся над Полазам, які сядзеў у першым радзе.
— Замест каго? — Ён працягнуў руку ca спісам i трос ім над галавой Полаза. — Не. Вы скажыце, каго выкрасліць! Каго? Нам патрэбна сорак пяць, у нас ёсць сорак пяць. Каго выкрасліць?
— Нікога не трэба выкрэсліваць. Галасаванне пакажа. Я прапаную сваю кандыдатуру — Лемяшэвіча, i, калі трэба, дакажу, што ён дастойны, што вы ні кажыце пра яго.
— Вы не разводзьце анархізму ca сваім Лемяшэвічам!
— А вы пастаўце на галасаванне! — спакойна i ўпарта патрабаваў Полаз.
Гэтая яго смеласць i ўпартасць — такой смеласці ніхто яшчэ не выяўляў — страшэнна спалохала i абурыла Бародку. Ён пачынаў страчваць уладу над сваімі пачуццямі. Баючыся,' што Бародка наробіць глупства, i разумеючы яго страх перад лішнім чалавекам у спісе для тайнага галасавання, Малашанка выступіў на дапамогу,
— Пачакайце. Таварыш Полаз павінен
Довад быў даволі пераканальны, яго адразу ўсе падтрымалі.
— З нашага калгаса ніводнага няма.
— У нас з сельсавета няма, i мы маўчым!
Полаз абвёў усіх хітрым позіркам i зняў сваю прапанову.
І галасаванне паказала…
Старшыня падліковай камісіі — галоўны бухгалтар банка Цырульнікаў — нізенькі, тоўсты, заўсёды жыццярадасны чалавек (яго на кожнай канферэнцыі выбіралі ў падліковую каміеію), гэты раз выйшаў на трыбуну без сваёй вясёлай усмешкі, нейкі разгублены i нават як бы крыху спалоханы. Зала адразу ўтаймавалася i насцярожылася, адчуваючы, што адбылося нешта незвычайнае.
Голас Цырульнікава быў хрыпаты, пакуль ён чытаў пратакол нумар адзін — аб размеркаванні абавязкаў паміж членамі камісіі.
— Выпі вады! — крыкнулі яму. Ён паслухмяна выпіў поўную шклянку вады.
— …Аніпка: за — сто трыддаць сем, супроць — пяць. Багданаў: за — сто сорак два, супроць — нуль. Бародка… — Цырульнікаў як бы задыхнуўся i баязліва глянуў у бок прэзідыума, — за — шэсцьдзесят чатыры, супроць — семдзесят восем…
Ён зрабіў паўзу. У зале нехта ахнуў, нехта засмяяўся.
Бародка цяжка ўстаў, панура глянуў некуды ў заднія рады, дзе было цемнавата i дымна, глуха сказаў:
— Ну, дзякую…
І, неяк па-старэчаму ссутуліўшыся, пайшоў за сцэну.
Малашанка паклікаў:
— Арцём Захаравіч!
Бародка не аглянуўся.
30
Ён спыніўся на знаёмым ганку, запарошаным снегам, — ганак выходзіў проста на вуліцу. Навокал было цёмна, ціха i пуста: ішла другая палавіна ночы. Веска спала. Спаў i гэты дом. Толькі вецер тонка звінеў голымі, абледзянелымі галінамі старой вярбы, што расла пад акном, кідаў жмені сухога снегу, гнаў снежныя пасмы па вуліцы, намятаючы сумёты каля парканаў i калодзежаў.
Чалавек, якому пераваліла за сорак, адчуў раптам, што моцна хвалюецца, сэрца стукае так, што ўдары яго балюча аддаюцца ў скронях. Хвалюецца, як юнак, які прыйшоў на першае спатканне ў жыцці. Не, гэта іншае хваляванне: у ім пераважае пачуццё страху, які апаноўвае перад канчатковым прысудам. Ён не адважыўся пастукаць з той рашучасцю, з якой ён стукаў у гэтыя дзверы шмат разоў раней. Ён сапраўды не быў тут больш двух месяцаў, i яму, пасля ўсяго, што здарылася сёння на канферэнцыі, рабілася страшна ад думкі, што i тут яго могуць сустрэць не так, як ён жадаў бы.
Ён пальчаткай абмёў снег з ботаў, выцер хусцінкай мокры твар, увесь час аглядваючыся — хаця б ніхто, запознены, не ішоў i не ўбачыў яго на гэтым ганку!
Нарэшце ён пастукаў, i ад гэтага нясмелага стуку яшчэ мацней закалацілася яго сэрца. Ляпнулі дзверы з хаты ў сенцы, i голас, старэчы, зусім незнаемы, спытаў:
— Хто там?
Бародка ўздрыгнуў: што яшчэ за навіна? Адкуль узялася тут старая? Ён не адказаў, i голас зноў паўтарыў:
— Хто там?
«Магчыма, Марына ўзяла нейкую старую, каб не жыць адной. Боязна адной».