Quo Vadis

Сянкевіч Генрык

Нагла, аднак, уявіў, што каб яна была такою, як іншыя жанчыны, дык яму б ужо чагось у ёй не хапала. Тады сумеўся і сам не ведаў, што з ім дзеецца, бо скеміў, што і ў ім родзяцца нейкія новыя пачуцці ды новыя ўпадобы, нясвомыя свету, у якім дагэтуль жыў.

Тым часам яна расплюшчыла вочы і, бачачы, што Вініць на яе глядзіць, збліжылася да яго з словамі: — Я пры табе.

А ён ёй: — Бачыў я ў сне тваю душу.

XXVI

Назаўтра прачнуўся аслабленым, але з галавою халоднаю і без гарачкі. Здавалася яму, быццам прабудзіў яго шэпт гутаркі, але як расплюшчыў вочы, нікога не бачыў перад сабою, Лігіі не было пры ім, толькі Урсус, нагнуўшыся над камінкам, разграбаў

попел, шукаў жару і, знайшоўшы, пачаў раздзьмухваць яго так, як бы рабіў гэта не вуснамі, а кавалёвым мяхом. Вініць, прыпомніўшы сабе, што чалавек гэны задавіў учора Кратона, з цікавасцю цырковага смакуна прыглядаўся магутным плячам, моў цыклопавым, і падобным да калюмнаў сцёгнам.

— Дзякую Мэркураму, што не скруціў карку, — падумаў у душы. — На Палукса! Калі ўсе лігі да яго падобныя, дунайскія легіёны мецімуць з імі калісь цяжкую работу!

А ўголас адазваўся: — Эй, нявольнік!

Урсус выхіліў голаў з коміна і, ухмыльнуўшыся прыязна, сказаў: — Дай Бог добры дзень, спадару, ды добрае здароўечка, але я чалавек вольны, а ня ёсць нявольнік.

Вініцію, які меў ахвоту распытаць Урсуса пра родны край лігаў, словы гэныя зрабілі пэўную прыемнасць, бо гутарка з чалавекам вольным, хоць бы і простым, больш дагаджала ягонай рымскай патрыцыянскай самагоднасці, чым гутарка з нявольнікам, якога ані права, ані звычай не прызнавалі за чалавека.

— Дык ты не Аўлюсаў? — спытаў.

— Не, спадару, я служу Каліне, як маці ейнай служыў, але па сваёй ахвоце.

Ды зноў схаваў голаў у пелюсці, каб падзьмухаць вуглі, да якіх падкінуў дравец, пасля выхіліўся й кажа: — У нас няма нявольнікаў.

Але Вініць спытаў: — Дзе Лігія?

— Толькі што адыйшла, але я варыціму табе снеданне, спадару. Сядзела над табою ўсю ноч.

— Чаму ж ты яе не выручыў?

— Калі ж сама хацела, мая справа слухаць.

Тут вочы ягоныя нахмурыліся, і праз момант дадаў: — Каб яе не слухаў, дык ты, спадару, ужо не жыў бы.

— Няўжо каешся, што не забіў мяне?

— Не, спадару! Хрыстус забараняе забойства.

— А Атацын? А Кратон?

— Нельга было йнакш, — мармытнуў Урсус.

І пачаў прыглядацца сваім рукам як бы з жалем, бо яны, відаць, засталіся паганскімі, хоць душа прыняла хрост.

Потым паставіў на чаране гарнушак і, прыкуліўшыся перад комінам, уставіў задуменныя вочы ў агонь.

— Гэта твая віна, спадару, — кажа ўрэшце. — Нашто было падымаць руку на каралеўскую дачку?

У Вініцію спершку закіпела годнасць, бо як прастак і барбар смее не толькі так звяртацца да яго, але йшчэ й дакараць яму. Да тых усіх апошніх незвычайнасцяў і непраўдападобнасцяў маеш табе яшчэ й гэта. Але, будучы слабым і не маючы пад рукою сваіх нявольнікаў, устрымаўся, бо ахвота выдабыць весткі з жыцця Лігіі перамагла.

Дык, супакоіўшыся, пачаў выпытваць пра вайну лігаў з Ваніем і свэвамі. Урсус ахвотна расказваў, але мала больш ведаў аб гэтым, як Аўл Плаўт, ад якога ўжо пра гэную вайну Вініць чуў. Урсус не быў у бітве, бо мусіў ісці з закладніцамі ў няволю Атэлія Гістэра. Ведаў толькі, што лігі збілі свэваў і языгаў, але ваявода, іхні князь, быў забіты. Незабаўна пасля таго сэмноны падпалілі ім лясы на граніцы.

Лігі лётам вярнуліся, каб помсціць крыўду, а закладніцы засталіся ў Атэлія, які спачатку загадаў ганараваць іх як княгіні. Пазней маці Лігіі памерла. Рымскі ваявода не ведаў, што рабіць з ейнай дачкою. Урсус маніўся вяртацца з ёю на бацькаўшчыну, але баяўся ў дарозе дзікіх звяроў і плямёнаў; таму, як толькі прыйшла вестка, што нейкае пасольства ёсць у Пампонія, якое суліць дапамогу супраць маркоманаў, Гістэр адаслаў іх да Пампоніі. Прыбыўшы да яго, даведаліся аднак, што ніякага пасольства не было, і такім чынам дасталіся з Пампоніем у Рым, дзе пасля трыўмфальных цэрэмоніяў аддаў ён дзяўчынку Пампоніі Грэцыне.

Вініць, хоць не было нічога новага ў гэтым апавяданні, слухаў з прыемнасцю, нязмерную бо ягоную гордасць пляменную гладзіла тое, што

навочны сведак сцвярджаў каралеўскае паходжанне Лігіі. Як дачка князёўская, яна ж магла б у свеце цэзара заняць становішча, роўнае дочкам найпершых родаў, тым больш, што народ ейны ніколі не ваяваў з Рымам, а хоць барбарскі, мог аказацца грозным, бо, як сведчыў Атэлій Гістэр, меў вялікі лік ваякоў. Урсус цалкам пацвярджаў тое сведчанне, на пытанне бо Вініціева пра лігаў адказаў: — Мы седзімо ў лясох, але зямлі ў нас столькі, што ніхто не ведае, дзе канец пушчы, і народу ў ёй шмат. Ёсць таксама і гарады драўляныя ў лясох, у якіх ёсць поўны дастатак, бо што сэмны, маркоманы, вандалы і квады нарабуюць па свеце, дык мы ім адбіраем. Яны не смеюць супраць нас выступаць, толькі як бываюць вятры, паляць нам лясы. І не баімося ні іх, ні рымскага цэзара.

— Багі далі рымлянам верхаводства над усёй зямлёю, — адазваўся сурова Вініць.

— Багі — гэта нячыстыя сілы, — адказаў сціпла Урсус, — а дзе няма рымлян, там няма і верхаводства.

Тут паправіў агонь і гаварыў далей як бы да самога сябе: — Як Каліну цэзар забраў і прыйшла мне думка, што можа там яе спаткаць крыўда, дык я хацеў ісці далёка туды ў родныя пушчы і прывесці лігаў на дапамогу князёўне. І лігі рушылі б да Дунаю, бо гэта народ добры, хоць паганскі.

От! Занёс бы ім «Добрую Навіну». Але я і так, як Каліна вернецца да Пампоніі, пакланюся ёй, каб дазволіла мне йсці да іх, бо Хрыстус на свет нарадзіўся, а яны, небаракі, аб Ім нат не чулі… Ведаў Ён лепш за мяне, дзе нарадзіцца, але, каб у нас у пушчы прыйшоў на свет, напэўна б Яго не замучылі, толькі гадавалі б Дзіцятка і дбалі б, каб заўсёды меў дастатак і звярыны, і грыбоў, і бурштыну. А што адабралі б ад свэваў ці маркоманаў, тое аддалі б Яму.

Гэта гаворачы, прыставіў на агонь пасудзіну з поліўкаю для Вініція і замоўк. Ягоная думка блукалася, мабыць, праз нейкі час па лігійскіх пушчах, аж як пачало кіпець у гаршку, выліў з яго страву ў міску і, астудзіўшы, звярнуўся: — Глаўк раіць, спадару, каб як найменш варушыў нават здароваю рукою, дык Каліна загадала мне карміць цябе.

Лігія загадала! На гэта не было адказу. Вініцію не прыйшло нат у голаў супраціўляцца ейнай волі, бы дачцэ цэзара ці багіні, дык не адказаў ані слова. Урсус, сеўшы ля ложка, пачаў чэрпаць поліўку з міскі малым кубкам і падносіць яму да вуснаў. Рабіў гэта так рупясна, з такою добраю ўсмешкаю ў вачах, што Вініць і сам сабе не верыў, каб гэта мог быць той самы страшэнны тытан, які ўчора, здушыўшы Кратона, кінуўся на яго самога, як бура, і растармашыў бы яго, каб не літасць Лігіі. Маладому патрыцыю першы раз у жыцці прыйшла ў голаў думка, што можа дзеецца ў сэрцы прастака, слугі і барбара.

Урсус аказаўся нянькаю вельмі нязручнаю. Кубак зусім гінуў у ягоных геркулесавых пальцах, так што нельга было Вініцію да яго даткнуцца вуснамі. Пасля некалькіх няўдалых спробаў вялігур надта заклапаціўся дый кажа: — Эй, лягчэй зубра вывесці з оступу… Вініція рассмяшыла няўдача ліга, але больш зацікавіла гадка пра зубра.

Бачыў ён у цырках страшэнныя «уры», дастаўляныя з паўночных пушчаў, на якіх найадважнейшыя бестыярыі палявалі з трывогай і якія адным сланам саступалі па велічыні й моцы.

— Няўжо спрабаваў ты браць такія бестыі за рогі? — спытаў з выглядам здзіўлення.

— Пакуль не мінула мне дваццаці зімаў, дык баяўся, — адказаў Урсус, — але потым бывала!

І зачаў зноў карміць Вініція яшчэ больш нязручна, як перад тым.

— Мушу папрасіць Мырыям або Назаркі, — сказаў.

Але на шчасце белая галованька Лігіі выхілілася з-за заслоны.

— Зараз дапамагу, — кажа.

І выйшла з кубікулюма, дзе, відаць, рыхтавалася да сну, бо была апранута толькі ў абціснутую туніку, званую ў старадаўнасці «капітыюм», закрываючую шчыльна грудзі, і валасы мела распушчаныя. Вініцій, у якім жывей заскакала сэрца, пачаў ёй дакараць, што дагэтуль не спіць, а яна весела адказвае: — Я хацела ўжо класціся, але перш выручу Урсуса.