Заговоренный меч (на каз.яз.)
Шрифт:
Кпті ккейінде жрген тілекті Асан айы айтты. Хан аын толауыны ар жаында зіне деген халыты наразылыы жатанын бден ты.
Бан андай жауап беру керек? ділетке келсек, рине жырау сраы жн. Біра оан хан андай жауап бере алады? зі шетінеткен бгетті айта жамай алар ма? Жо, енді кеш. Бгетті ернеуінде лыылдап асау толын келіп тр. Бгін болмаса ерте ол бгетті быт-шытын шыарма. Ханны бар олынан келері сол толынны астында алмау. Жолын тауып жааны бір жаына шыу. Ал Асана жауап бермей кетуге таы болмайды. Оны сзіні ар жаында олында тобылы сапты, бзау тіс амшы,
білайыр жауап бергенше, кенет лдекімні рейленген даусы шыты.
— Бл кім екен? — деді дауыс. — Орда аман болса жарар еді?
Жаугершілік заман, андай мыты хан болса да здері жота Орданы шабатын жау жрек астары табылатын ша. Жрт та жігіт крсеткен жаа рейлене арады.
Алыстан ызытып келе жатан, жанында осары бар салт атты крінді. Жаа ана саым ойнап тыныш жатан мидай жазы кгілдір дала да, маужырап тран кгілдір аспан да кенет обалжи алан трізді…
Хан ндемегеннен кейін тірі жан аузын ашан жо, барлы жрт лаа ран танадай н-тнсіз.
Шапыншы атын шыртып кеп, білайыр тран топа таяй беріп ер стінен домалай жерге тсті. Аяын жедел басып хан алдына таяп келіп етпетінен лады.
Хан ием, кессе тіл, алса бас мінекей, — деді ол кенет басын ктеріп, — айып менде, кзімнен таса етіп алдым. Батыр Саян жанындаы екі пасбаныменен ашып кетті.
Бл келген білайырды зі «Батыр Саянны той біткенше кзін рт» деп тапсырма берген Оспан-ожа деген дйекшісі еді.
Хан алымына келген ашу толынын зер басып, сл аялдап трды да:
— Кзетшілері кімдер еді? — деді.
— Арын жігіттері.
«Батыр Саян ашып кетті» дегенді естігеннен бері тксиіп атып алан обыланды бір иыын сл сілкіп жіберіп, беліндегі наркескеніне ол салды да, ханны ар жаында жайбараат тран Ажол биге тйіле арады.
Ажол би айылын жиан жо, обыландыа кекете кз тастады да, сабырлы имылдап, тек кейіндеу сырып кеткен беліндегі исы сап алдаспанын жндеді де ойды.
Екі батырды имылдарын білайыр да, Асан айы да, тран жрт та аарып алды.
Дл осы кезде кенет жерді жара кн кркіреді. Жап-жаа ана айнадай ашы кгілдір аспанды ара блт торлап тнере апты. Заматта аспан бетінде жіішке найзаай ылыштар жар-жр ойнай жнелді. Долы жел шыып, шп бастары жерге жыыла шуылдай тсті. білайыр енді ап-ара боп кеткен аспана обалжи бір арады да, Асан айыа кз иыын аудармастан нкерлерін соынан ерте, Рабиу-Слтан-Бегім ордасына арай асыа жре берді.
Хан кетісімен жрт та тым-тыраай тарай бастады.
Кейбіреуі редегі атына жгірді, базы біреуі Ордаа арай беттеді.
Тек екі жаынан екі адам олтытай трызан Асан айыны ана тнере алан аспан мен шартылдай ойнаан найзаайларда шаруасы болан жо, жаа ана наркескендеріне ол жгірткен Арын, ыпша ос батырыны имылдары есіне тсті ме, ол:
— Бгінгі ас — айы асы еді, енді бліншілік асына айналмаса нетсін, — деді аырын крсініп.
Кпті крген сыншы адасан жо еді, расында да бл ас аза жеріндегі таы бір бліншілікті басы болды.
Тек аяы игілікпен бітсін де…
ІІІ
Сарыара деп аталатын Дшті ыпша жеріні дл ортасында, лытауды кнгей жаында, аракегір зеніні сол жа жаасында білайыр ханны ордасы —
Орда-Базар бір кездерде Бату ханны мырсадай быыан скеріні Шыыс Европаа аттанарда бас осатын жері болан. Жз мы жылы жайылса да шбі жапырылмайтын, жусанды, аулы, жасыл шалынды егіз зен аракегір мен Сарыкегірді шы-иыры жо жазы даласы. Сол жазыты ортасында Бату ораны.
Орда-Базар шаын ала. білайырды негізгі басаратыны кшпелі аза, збек елдері боландытан, ел салтын бза алмай, хан Ордасы — бес ауылы жаз бойы Дшті ыпша жерінде кшіп жретін. Тек кз келе Орда-Базара ыстау ретінде тотайды. білайыр кші ерте кезде кнбатыстаы Жем, Ойыл зендеріне дейін, солтстігіндегі Тобыл, Есіл, Нраа дейін баран. Кейде жазы оыржай болса Сыр бойы мен Ккше теізді жаасын да жайлайтын. Хан аулыны жайлауа шыуы тек жазды жасы-жамандыынан, шпті шыым-шыымсыздыымен ана байланысты емес-ті. Жаз шыа Орда ай жаа арай бет бруы толып жатан хан саясатымен шиеленісіп жатар болар. зіндей мытыменен да болып анатын жая тсу, ырына кнбей жрген кей руларына жаындай онып, бір тнде быт-шытын шыарып шабу — брін де іші атпалы ханны жаз шыа Ордасы кшпестен брын ойланар ісі.
Осы себептен де болар, білайыра кп жадайда баынышты Самарант, Бар, Герат секілді Орда-Базарды лкен шаара айналмай, шаын ала алпында аланы. Шыыс шеберлері кйген кірпіштен кмбездетіп салан бірнеше хан сарайларын санамаса, ала шымнан йан, тастан аланан екі жздей ана йден трады. Стамбул лгісімен трызылан алтын айлы, а тастан алан- ан зулім биік мешіті. Тркістанда Ахмет Яссауи шайха арнап салан Аса Темірді ататы мешітіне де, Феодосия аласына жаын ескі ырыма збекхан салдыран мешітке де самайды. азір аты естен шыан лы шеберді аауы жо нері, за тоыан олдан тлеткен рнегі.
аланы тым сіп кетпеуіне таы бір себеп ол білайырды алыстаы ойы. Хан з астанасын тбі бден жаулап алан со Герата, не Самаранта аударма. Ал Орда-Базар уаытша мекені. Мауреннахра біржолата кшіп кетуге, шы-иыры жо ке далада таы ландай кезген алы азаты билей алмай аламын ба деп ауіптенген. Хан ойынша аза руларыны арасындаы алауызды тбі жойылуа тиісті. Оан дейін рбіп, сіп келе жатан балаларыны алды ел билейтін абілетке жетіп алады. Сол кезде бкіл Дшті ыпша жерін бйбішелерінен туан бір-екі лына билетіп, зі Мауреннахрды шекейлі алтын сарайлы бір шаарына Ордасын кшірмек…
Осындай ойдаы хан Орда-Базарды ркендеуіне блендей кіл блмеген. Тек соы жылдары жайлауа алыса бармайтын. лытау маындаы бір шрайлы жерге бір-екі айдай бой жазып, й тігіп серуендеп жататын да жаз аяы болмай Орда-Базара айта оралатын. Биыл да хан осындай ойда еді.
неу кнгі срапыл дауылды аяы тынбай йан бір жетілік а жауына айналан. Асты аятай алмай хан Орда-Базара айтуа мжбр болан. Ханмен бірге тізе айырмай ыпша, Арынны игі жасылары да, Шыыс рпаынан шыан слтандар да Орда-Базара таяу кшіп келген.