Пляц Волі
Шрифт:
– Ого! — здзівілася і тая, што яе «завочна» ведаў сённяшні абаронца, усміхнулася: — Толькі чаго ж зноў «вы»?
Крануліся далей, Мядзёлка, узбадзёраная, — паперадзе.
– Адкуль, цікава, у майго абаронцы такія звесткі?
– І азірнулася — весела, гарэзна.
– А вы… ты павінна ведаць майго настаўніка Радаслава Астроўскага…
– Ну а як жа, добра ведаю!
– Вось ён і расказваў. Толькі як жа і сама Мядзёлка ў Менску апынулася?
– Праўда расказваў? І добрае? — і калі ён хітнуў галавой, працягвала: — Ох, дарагі Алесь… Можна я называцьму цябе Алесем? (Яму нечакана здалося, што за гэтую хвілю Мядзёлка, хоць і выглядала замаладой, памаладзела яшчэ — мяккасць, гуллівасць, у нечым бездапаможная, адкрытая
– Як гэта? — зусім «недыпламатычна» вырвалася ў Алеся.
– За ўдзел у выданні газэты «Родны край», добрай газэты…
Хоць і чуў на свае вушы, ды з цяжкасцю даваў ён чутаму веры.
– Значыць, не толькі на рабаўнікоў злосць Мядзёлка мае?
– А хай ім усім добра будзе!.. Адны вось да працы перашкаджаюць дайсці, другія — працаваць не даюць…
– А цяпер дзе шаноўная Мядзёлка завіхаецца?
– Ажно жаночай чатырохкляснай школай кіруе… А куды, калі не сакрэт, пан Алесь шыбаваць меўся?
– На працу і я спрабую дабрацца. Запрасіў Ігнатоўскі. Казаў, што ў Школьнай радзе людзі патрэбны…
– Гэта ў Рак-Міхайлоўскага? То ж мы амаль калегамі будзем! Толькі… як ты туды з падбітым вокам упяршынь заявішся?!. — Яна прымружыла павейкі, зноў паморшчыла лобік і, узняўшы ўгору ўказальны палец, рашуча мовіла: — Зробім так… Я дзядзьку Сымона добра ведаю, і таму мы зараз да яго ўдваіх і пойдам. Там разам твой сіні «медаль» і адзначым…
Калі яны дайшлі да Юбілейнага дома (цяпер яго звалі Беларускім), зацерушыў сняжок. Дом стаяў на ўзвышку, да галоўных дзвярэй вялі высокія каменныя прыступкі. Ды і сам дом пачынаўся звысоку — амаль на паўроста ўзнімаўся шэры падмурак, над ім — аркавыя вокны першага паверха. Другі паверх адкрыта глядзеў большымі — амаль квадратнымі — вачніцамі — кудысь за вуліцу. Аркавымі былі і двайныя ўваходныя дзверы, над імі зграбна выступала трапецыяй невялічкая мансарда.
Дзякуючы Мядзёлцы, ён хутка адшукаў патрэбных людзей і адразу ж быў залічаны на працу. Дзякуючы ёй жа, па ўсім Беларускім доме хутка разбеглася чутка пра бойку каля рэчкі і «ўганаравалася» ягоная клічка — Мядзведзь. І калі надвячоркам ён разгарнуў купленыя раніцай газэты (падшукаць кватэры не паспеў і застаўся пераначаваць у канцылярыі Школьнай рады), у дзверы пастукалі, і ў пакой зайшоў маладжавы мужчына сярэдняга роста, у вайсковага крою пінжаку, кашулі пад самую шыю без каўняра, гладка адпрасаваных нагавіцах і зіхоткіх ботах ручной работы. Агледзеўся, усміхнуўся — твар правільнай формы, шляхетны — і ледзь не з уваходу выпаліў:
– Дык хто тут Мядзведзем будзе?
І ён пазнаў — зайшоў Алесь Гарун.
Алесь Гарун
Цяжкія дзверы гатэлю «Парыж», крыху разбуранага зверху напачатку немцамі, а затым бальшавікамі, раскрыліся лёгка, не пасаваў толькі іхняй былой велічы намерзлы скрып: ужо некалькі гадоў не змазваліся жалезіны запавесаў. Жмурачыся ад святла і снегу, першым з гатэля выскачыў ад'ютант генерала Жэлігоўскага, зірнуў наўкруг і заліхвацка адступіў, трымаючы дзверыну. За ім паказалася і ўся дэлегацыя: Гіпіус, Меражкоўскі, генерал, Злобін і Філосафаў (у студзені 1920-га Дзмітрый Меражкоўскі з жонкай Зінаідай Гіпіус выбраліся з чырвонага Піцера — чытаць чырвонаармейцам лекцыі пра… Егіпет. З маладым паэтам, у будучым сакратаром Меражкоўскіх, Валодзем Злобіным нелегальна перайшлі пад Бабруйскам «польскую» мяжу, адкуль — праз колькі дзён — і патрапілі ў Менск).
Цямнела. Халодны вецер сыпануў у твар снежнай ігліцаю. Па вуліцы — ледзь не пад ногі — пракаціліся дзве скамечаныя газэціны, купка сонных галубоў лена адляцела на колькі крокаў і зноў сцішылася — зіхоткія галоўкі падазрона крывіліся — амаль тэатральна косячыся на пышную дэлегацыю.
— …Поймите, — працягваў распачатую яшчэ ў
– Да-да, есть над чем поразмыслить. — Меражкоўскі, магло падацца, амаль не слухаў генерала: ступаў па прымеценай снегам вуліцы няўпэўнена, як здарожаны хадок, крыху прыпадаў, нібы пакульгваючы, на пяткі. А можа так здавалася на фоне роўнай генеральскай хады?
Калі ўся шасцёрка перайшла вуліцу, з Гарадскога тэатру (ён месціўся насупраць гатэля) ветліва выбег доктар Балаховец, загадчык Пушкінскай бібліятэкі — ён і арганізаваў гэтую сустрэчу менчукоў з расійскімі пісьменнікамі — і соладка раскланяўся гасцям:
– Зал переполнен. Вас ждут. Пожалуйста… Пожалуйста, просим!
– Перад сваімі так не слаўся б… — не ўтрымаўся Алесь. У той час ён з Гаруном таксама ўзыходзілі на прыступкі тэатра. Ледзь не спазніліся: адведвалі хворага Купалу.
Зала і насамрэч была перапоўненай. Выступоўцам да сцэны дапамаглі праціснуцца паліцмэйстары. Гарун з Алесем намерыліся ўжо стаяць, як у першым радзе заўважылі Ігнатоўскага — махаў рукой і клікаў да сябе. Побач з ім сядзеў епіскап Мелхісэдэк і яшчэ некалькі святароў. Пэўна, нехта са «званых» не з'явіўся, і два незанятыя месцы нечакана дасталіся Гаруну і Алесю. Апошні яшчэ доўга паглядаў на епіскапа, маладога, прыгожага. Ведаў, што Ігнатоўскі сябруе з Мелхісэдэкам, нават ужо амаль упэўніў яго ў неабходнасці абеларушвання царкоўнай службы…
Вечарыну пачаў Злобін. Павітаўся і стаў пераказваць уражанні аб прыездзе ў Бабруйск, Менск:
– Мы ведь были совсем дикие. Первые магазины привели нас в столбняк. С открытым ртом я долго стоял перед выставленными в окне носками, днвясь, что их можно опять купить! Улицы стало уже непривычно переходить — по ним же опять лошади ездят! А в офицерском клубе, куда нас были пригласили на обед, мы с недоверием и почти ужасом смотрели на белый хлеб и яблоки, точно это были плоды иного мира… И вспоминается сейчас одна петербургская литературная вечеринка в 1917-ом. — Злобін зморшчыўся і з намогай паспрабаваў усміхнуцца, ды гэтага не атрымалася — у вачох засвяціліся злосныя іскрыны — манернасці, фанабэрыі. — Профессор Сперанский долго читал нз Достоевского. После небольшого перерыва какой-то красный комисаришко объявил, что вечер запрещён и потребовал у Сперанского… — вось цяпер толькі ён усміхнуўся, шчыра, проста, — домашннй адрес Достоевского! — Засмяялася гучна і зала. — Совсем другая жизнь встретила нас в этом небольшом — по меркам Петербурга — польском городе!..
Алесю падалося, што ён не дачуў. Зірнуў на Гаруна — і ў тога бровы здзіўлена прыўзняты… Але выступоўца не паправіўся.
Загаварыў Меражкоўскі, урачыста, узнёсла — пра мастацтва, пра Пушкіна і Міцкевіча, пра літарацкае жыццё ў бальшавіцкай Расіі, духоўнае выпрабаванне рускай нацыі… І зноў — Расія, Польшча, рускае, польскае. Заклікала паважаць і любіць вызваленцаў Менска Гіпіус. Доўга чыталі вершы. Калі пачалі адказваць на пытанні — нудныя, дробныя, не ўтрымаўся Гарун:
– Вось вы, панове пісьменнікі, добра ўсё пра культуру, мастацтва гаворыце… Толькі адкажыце мне на простае: як будзе выглядаць чалавек, што прыйдзе ў суседаў сад і, збіраючы там яблыкі, хваліцьме не суседа, а дзірку ў ягоным плоце?.. (Па зале прабегла турботная хвалька неўразумення.) — Гарун прыжмурыўся і яшчэ раз — учэпіста, як хітраваты пан пры найме на работу — агледзеў старэйшага з выступоўцаў — Меражкоўскага. Той схіліў галаву і, не міргаючы, — позіркі сышліся, — вывучаў нечаканага запытайцу. Пасля нацятай паўзы не вытрымаў першым Меражкоўскі: