Пляц Волі
Шрифт:
Дамоў вярталіся пасля абеда. Маўчалі. Ледзь не ўвесь свой тавар назад везлі. Скуркі крыху толькі параспродвалі. І тады пляменнік зноў у кнігу ўнурыўся. Пра сябе штось у такт прабомкаў, на што і дзядзька адвярнуўся. Лейцы між коленцаў прыціснуў (дарога ўжо намечанай была, і конік, грэючыся, і без ягонай уздапамогі дамоў бег), танчэйшую кніжку пагартаў — і не ўсцерпеў такі:
– Ну вото гэту хоць пачытаць можна, а тая ж не па-нашаму… І што ты там пабачыць можаш?
– Го, дзядзька! Гэта ж Міцкевіч!..
– Ну й што з таго Міцкевіча? Не па-нашаму ж, кажу…
– Дык ён жа наш, беларус, амаль зямляк ваш — з Наваградчыны.
– Ну…
– І пра наша ж піша! Вось паслухайце… — І нечакана,
– Хіба не пра нашы прасторы праспяваў тут паэта? — яго вочы, падціснутыя хваравітымі сінякамі, бліснулі раптам, заірдзелі.
Дзядзька зніякавеў, нос пашчыкаў:
– То што — так там і напісана?
– Так.
– Па-нашаму ўсё ж?
– Не… — пляменнік усміхнуўся. — З польскай гэта ўжо вось зараз едучы пералажыць паспрабаваў…
– То й спраўна ж ты гэта… Малайцом, верабей! Будзе, пэўна, толк з цябе. Не то, што мой вось дылда. — І падпіхнуў локцем сына. — Хаваўся йшчэ… Думаеш, не бачыў, што порах купляць сённячы бегаў на кірмашы? Давядзецца ўсё ж прадаць стрэльбу…
І ўсе надоўга змоўклі. Як і раней, пляменнік марудна перагортваў тонкім пальцам старонку за старонкай — а дарога зімовая роўная, не дрыготкая, і чытаць спраўна было. Шахцеў пад санямі снег, глуха тупацеў каняка… Высмелілася нарэшце і студзеньскае сонца…
А хто гэта дарогаю са Слуцка чытаў вершы Міцкевіча? Уладзімер Жылка, сын Адама Жылкі, швагра дзядзькі Кастуся з слуцкага Падлесся. Апошні і ўзяў пляменніка сёння на слуцкі кірмаш. Дагэтуль Жылка з бацькамі ў Менску жыў, летась хварэў моцна — горлам кроў хлынула, тры месяцы з ложка ўстаць не мог. Летам бацька і прывёз сына на Случчыну, напачатку да свайго брата ў Клецішча, а затым і ў Падлессе — да жончыных родзічаў, - сілы «на малацэ й прыродзе» набрацца.
Думаў, маркотна ў кутку незнаёмым будзе, аж не — спадабалася тут, зачаравалі краявіды случанскія! Паланілі — раўніны лясныя з узбалоткамі, з крутлівай Вужанкай і грацыёзнай Лакнэяй (і як толькі, дзівіўся, назву такую атрымала?). Бліжэй да Слуцку рэчкі зліваліся, і далей яшчэ з кіламетраў дзесяць Лакнэя адна, перамогшы, бегла — у Случ.
Летам за вёскай ля сажалкі ўся малеча збіралася, а яны з братам за кіламетры два хадзілі — каля лесу возера невялікае з яйкам-востравам пасярод было. Вада чыстая, прахалодная… І рыбы безліч — ці не з Вужанкі, што саматужным канальчыкам з возерам злучалася? А далей — балоты, багнішчы. У лесе — грыбоў, ягадаў! Вось толькі зімою, праўда, сумна тут адзінотцам рабіралася…
«…Упяршынь пра Уладзімера Жылку я пачуў ад Макара Краўцова. Правільней, напачатку верш ягоны ў красавіцкім нумары «Беларусі» прачытаў — і тады Макару Краўцову й абазваўся:
– Слухай, як моцна хтось піша:
Беларусь, Беларусь — гэты зык Паліць душу маю, як агнём…— і газэту Макару даў. Той нетаропка ўвесь верш прачытаў, і калі да подпісу — крыптоніма Ул. Ж.
– дайшоў, бровы ўзьняў, «Малайцом. Уладзя!» — нечакана выгукнуў.
– То ведаеш, хто? — нясьцерп мне стала.
– А як жа… — і зноў Макар спакойным зрабіўся. — Той, хто і гэта напісаў:
Пад– Ну гэта ж таксама з «Беларусі», колькі месяцаў таму!..
– Так-так Жылка гэта, Уладзімер. З ім мы яшчэ пры бальшавіках пазнаёміліся. Ад чразвычайкі іхняй я прыхоўваўся… Сам разумееш: былы афіцэр, не з імі — то дэзерцір… Пра вобыскі чакістых мяне загадзя папярэдзлі. Неяк, было, Чароту абмовіўся. А той — «Паехалі да мяне ў Весялоўку, за настаўніка сойдзеш…» Ну й паехалі. Гэта недалёка ад Менску… Чарот тамака гаспадарку ўзначальваў, а Жылка і за агранома, і за настаўніка быў. У Весялоўцы і пазнаёмліся. Разам і елі, і спалі. Ён усё вершы мне па памяці пераказваў. Не свае, а Лермантава, Блока, Брусава, Бальмонта — гадзінамі! А як палякі бальшавікоў з Менску выкурылі, мы разьехаліся… Я і да бацькоў ягоных заходзіў. Маці нездароваю, як і сам Жылка, была, сухотнаю на выгляд. Бацькі чыстаю беларускаю моваю гаварылі. Гасьцінныя. Дзе ўсе цяперака — ня ведаю. Трэ ў Лёсіка запытацца — мо ён падкажа, адкуль Жылка яму ў рэдакцыю «Беларусі» вершы дасылае…
Не паскупіўся я тады на час — увесь адвячорак з Лёсікавага дазволу капэрты з рэдакцыйнага архіву пераглядаў — і аплацілася мая цярплівасьць! Знайшоў такі ліст ад Жылкі. Капэрта акуратным дробным почыркам падпісана, з мяккім правльным, крыху ўзьлётным нахілам управа… І ажно па ілбе сабе стукнуў ад нечаканкі: «вёска Клецішча Слуцкага павета» — адрэса Жылкава была!.. Вось тады ж і адпісаў я ў Слуцак Лістападу й Бараноўскаму: адшукайце, зьвяжыцеся, падтрымайце! Толькі Жылку ў Клецішчах — за Капылём — не засьпелі. Родзічы пераказалі, што ён у Падлесьсе, да Раманейкаў, матчыных крэўнікаў, пагасьцяваць паехаў. Але ж колькі да тога Падлесься — яшчэ ж бліжай, кіламэтраў з дзесяць ад Слуцка!
І не проста адведалі — нашы хлопцы і нанач засталіся, і нагаварыліся. А пасьля той сустрэчы на цэлую «пяцёрку» ў «папараць-кветкаўскім» ланцугу паболела. Жылка знаёмцаў сваіх слуцкіх назваў, беларусаў… І сам, як запраўдны эсэр, супраць польскай палітыкі прагнай неаднакроць выказваўся. Ён жа, зрэшты, і згадзіўся стаць на чале самім складзенай «пяцёркі»… А «Поклічам» ягоным зачытвацца тады сталі ўсе «папараць-кветкаўцы», сваім гімнам ваяцкім зрабілі!
Пад штандар бел-чырвона-белы Гартуйся, раць, адважна, смела Адважных, храбрых ваякоў! …Ня плач, ня плач па сыну, маці, Сягоньня сорам быць у хаце, Бо ўзьнят за волю грозны меч. Бо хутка будзе злая сеч, Няхай і ён, юнак адважны, Ідзе туды, дзе б'ецца кажны. За волю новую бяз сьлёз, Залепшы Бацькаушчыны лёс…(З запісаў Алеся Ваяра)
Прыехаў дадому — нібыта й ведаў! — якраз на разгар падзей. Зранку хлопцы «Папараць-Кветкі» збіраліся ў Бараноўскага, наспех, а ў абед (толькі-толькі злез з фурманкі й чамаданік сцягнуў) сустрэўся з Сяргеем Буслом. Той:
– Вой-ма!.. Скуль ты тут? Пэўна ж… знаеш?.. — А потым толькі — руку працягнуў. — Здароў, браце!
А й не ведаў, і не знаў, і прысніцца не магло нават: дэфензіва выкрыла некаторыя падпольныя «пяцёркі», схапілі Адама Бабарэку і Анатоля Астрэйку…