Quo Vadis

Сянкевіч Генрык

Далей ішлі цэзарскія калясніцы й лектыкі, большыя й меншыя, залатыя й пурпуровыя, выкладаныя слановай косцю, перламі, красуючы полыскам каштоўнасцяў; за імі шчэ адзін аддзел прэторыянаў у рымскай зброі, самых італьскіх ваякоў-ахвотнікаў [49] ды зноў грамады стройнае службы нявольніцкае й хлапчат, а ўрэшце ехаў сам цэзар, прыбліжэнне якога звяшчалі здалёк воклічы віватуючых народных масаў.

У тлуме народу стаяў і Апостал Пётр, які хацеў хоць раз у жыцці пабачыць цэзара. Пры ім была Лігія з атуленым тварам і Урсус, сіла якога была найпэўнейшаю апекаю сярод гэнай расхваляванай ды разбуянай хмары людское стыхіі. Ліг узяў адзін камень з будаўляных матар’ялаў святыні і прынёс яго пад ногі Апосталу, каб, стаўшы на ім, лепш было паглядаць. Ціжба спачатку бочылася, бо Урсус бесцэрэмонна распіхаў яе магутнымі рукамі, моў карабель — воды, а як убачыла яго, падымаючага камень, якога не магло чатырох асілкаў-работнікаў скрануць з мейсца, крычма дзівілася: «Macte!» [50] — чутно было навокал. Аж вось над’ехаў цэзар. Сядзеў на возе, падобным да балдахіну, цягнула яго шэсць белых ідумыйскіх, золатам каваных, вогіраў. Воз меў знарок бакі адкрытыя, каб глядзельнікі добра бачылі цэзара. Магло на ім змясціцца некалькі асоб, але, жадаючы ўвагу сцягнуць толькі на сябе, Нэрон ехаў праз горад сам, меў толькі ў нагах двух маленькіх вырадкаў-карлаў. Быў убраны ў белую туніку і аметыставую тогу, ад якое падаў сіняваты водблеск на ягонае аблічча. На галаве меў лаўровы вянок. Ад часу выезду ў Неапаль значна патлусцеў. Разліўся твар, падвоіўся й адвіс падбародак, а асаджаныя пад самым носам вусны цяпер зусім выдаваліся выкраенымі пад самымі ноздрамі. Грубая шыя была, як заўсёды, акручана шаўковай хусткай, сюдтут папраўляў яе пукатаю белаю рукою, аброслаю на перагібе рудавым валоссем, якога эпілятарам не даваў вырываць, каб не спрычыніць праз гэта, як яму талкавалі, дрыготы ў пальцах ды не ўтрудніць ігры на лютні. Бяздоннае пустагонства

малявалася на ягоным твары, нясілле й нудаснасць. Наагул быў гэта твар страхотны й блазноцкі. Едучы, кідаў галавою на абодва бакі, жмурачы вочы й наслухоўваючы, бачна, як яго вітаюць. Вітала яго бура воплескаў: «Жыве боскі цэзар, імператар! Вітай, пераможнік! Вітай, Апалоне, незраўняны сыне Апалона!» Слухаючы гэных слоў, усміхаўся, але час ад часу прабягала яму па твары як бы хмара, бо рымская вуліца была з’ядлівая, куслівая і ў пачуцці стыхійнае сілы дазваляла сабе на кпіны й дацінкі нават вялікім трыумфатарам, такім, якіх іставетна любіла й шанавала. То ж калісь нат самому Юлію Цэзару крычала пры трыумфальным уездзе ў Рым: «Грамадзяне, хавайце жоны, едзе лысы распуст!» Страшэннае сябелюбства Нэрона не зносіла прыганаў і наругі, а прымеж таго з разбуянае грамады неслася: «Рудабароды! Рудабароды!.. Куды вязеш сваю вагністую бараду? Баішся, мусі, каб Рым ад яе не загарэўся?» І тыя, што крычалі, не ўцеялі таго, што жарт іхні крые ў сабе злавеснае прароцтва. Цэзара не надта гневалі падобныя прытычкі, тым больш, што барады не насіў, бо даўно ўжо ахвяраваў яе ў залатым куфэрку капіталінскаму Ёвішу. Іншыя з-за кучаў каменняў і зрубу святыні крычалі: «Маtricidа! [51] Нэрон! Орэстэс! Алкмеон!», а іншыя: «Дзе Актавія?!», «Аддай пурпуру!» А на едучую тут жа за ім Папею крычалі: «Flava coma!» [52] — назовам гэтым бэсцілі вулічніц. Музыкальнае вуха Нэрона хапала й такія воклічы, тады прыкладаў да вока свой паліраваны шмарагд, як бы хочучы злавіць позір кам ды запамятаць тых, што так крычалі. Такім чынам зор ягоны затрымаўся на Апостале, стаячым на камяні. Праз момант двух тых чалавек глядзела самадруг на сябе, а нікому ні з таго важнага паходу, ні з тае хмары глядзельнікаў не прыйшло ў голаў, што пазіраюць на сябе ў гэнай хвіліне два валадары зямлі, з якіх адзін хутка міне, бы сон крывавы, а другі, той старац, адзягнуты прастачаю ляцэрнаю, абыйме на вечнае валаданне свет і горад.

49

Жыхары Італіі былі йшчэ пры Аўгусце вызвалены ад вайсковае службы, у выніку чаго так званая co-hors italica (італійская кагорта), што звыкла стаяла ў Азіі, складалася з ваякоў-ахвотнікаў. У прэторыянскіх аддзелах служылі таксама або іншаземцы, або ахвотнікі (заўвага аўтара).

50

Выдатна! (лац.).

51

Маткабойца (лац.).

52

Бялявачка! (лац.).

Праехаў цэзар, а тут жа за ім васьмёх афраў пранесла пышную лектыку, у якой сядзела зненавіджаная народам Папея. Прыбрана была, як і Нэрон, у аметыставае акрыццё, з грубым слаём касметыкі на твары, непарушная, задуманая, сухадушная, выглядала моў якое боства, адначасна прыгожае й злое, несенае, як у працэсіі. У сляды за ёй цягнула цэлая сустань мужчынскае й жаночае службы ды цэлы абоз з прыборамі да выгодаў і строяў. Сонца добра ўжо схіліла з паўдня, як зачаўся праезд аўгустыянаў — светазарны, мігатлівы, палыскаючы, бы вуж, бясконцы провад. Лянівы Пятроні, спагадна вітаны народам, загадаў несціся ў лектыцы разам з сваёю, падобнаю да багіні, нявольніцай; Тыгэлін ехаў у карэце, цягнулі яе малыя конікі, прыстроеныя ў белыя й чырвоныя перыны.

Бачылі яго, як сюд-тут падымаўся на возе і, выцягаючы шыю, цікаваў, ці хутка цэзар загадае яму перасесці да сябе. Спаміж іншых народ вітаў воплескамі Ліцыніяна Пізона, смехам — Вітэлія, свістам — Ватынія. Ліцынія й Лекана, консулаў, прапусціў абыякава, але Тулія Сэнэцыя, які падабаўся народу няведама чаму, і Вестына публіка праводзіла воплескамі. Цэзарава світа была бязлікая.

Здавалася, усё багацейшае й важнейшае ці знатнейшае ў Рыме эмігруе да Анцыюма. Нэрон іначай не выбіраўся ў дарогу, як тысячай вазоў і штонайменш з адною легіяй прэторыян [53] . Паказвана з грамады і Даміцыя Афра, і згрыбелага Люцыя Сатурніна; бачылі Веспасыяна, які шчэ не выбраўся ў паход на Юдэю, з якога вярнуўся па цэзарскую карону; бачылі сыноў ягоных, і Нэрву маладога, і Люкана, і Аннія Галлёна, і Квінтыяна ды мноства матронаў, слаўных багаццем, красою, збыткоўнасцю й распустай. Вочы грамадаў пераносіліся з знаёмых абліччаў на вупраж, вазы, коні, дзівосныя строі службы, сабранае з усіх народаў свету. У гэным моры пышнаты й вялікасці няведама на што было глядзець. І не толькі вочы, але й думка асляплялася залатым бляскам, пурпурай і фіялетам, мігаценнем дарагіх каменняў, полыскам бісёраў, перламутру, слановае косці. Здавалася, і само сонца растаплялася ў гэным светазарным тапелішчы. І хоць сярод натаўпу нямала было злыдняў з падцягненым жыватом і голадам уваччу, гэтае відовішча ўсё ж такі не толькі будзіла ў іх ахвоту збыткаваць, зайздрасць, але напаўняла раскошай і гонарам, давала пачуццё магутнасці і жывучасці Рыму, якую падпіраў і перад якою стаяў на каленях увесь свет. Маўляў, не было нікога ў цэлым свеце, хто смеў бы думаць, што гэная магутнасць не перажыве ўсіх вякоў і народаў, што няма сілы на зямлі супраць яе.

53

За часаў цэзарства легія мела 12 тысячаў чалавек (заўвага аўтара).

Вініць ехаў на самым канцы світы, убачыўшы Апостала й Лігію неспадзявана, выскачыў з воза і, чула прывітаўшыся, гаварыў у спешцы:

— Прыйшла ты! Не ведаю, як табе ўжо й дзякаваць, Лігія!.. Бог лепшае варажбы мне саслаць не мог. Дык здароўлю цябе, развітваючыся, хоць не надоўга. Па дарозе расстаўлю коні і ў кожны дзень вольны буду пры табе, пакуль павароту сабе не выпрашу. Будзь здарова!

— Бывай здароў, Марк! — адказала Лігія й пасля дадала цішэй: — Хай цябе вядзе Хрыстус ды адкрые табе душу на словы Паўла.

Ён уцешыўся, што расходзіцца ёй пра тое, каб хутчэй стаўся хрысціянінам, дык сказаў: — Осеlle mi! [54] Хай станецца па-твойму! Павал захацеў ехаць з маімі людзьмі, але ёсць тут і будзе мне правадніком і таварышам… Адхілі заслону, весялюшка мая, хай хоць раз яшчэ на цябе гляну перад дарогай. Чаму ты так закрылася?

Яна падняла рукою заслону і паказала сваё яснае аблічча ды чароўныя рассмяяныя вочы, пытаючы: — Гэта дрэнна?

Вініць, гледзячы на яе з усмехам, кажа: — Дрэнна для маіх вачэй, якія жадаюць да смерці глядзець на цябе адну!

54

Вочанька маё! (лац.).

Пасля звярнуўся да Урсуса і сказаў: — Урсус, пільнуй яе, як вока, бо гэта не толькі твая, але й мая доміна!

Гэта сказаўшы, хапіў ейную руку і прыціснуў да яе вусны на подзіў цікаўнай галайстры, якая не магла ўцеяць такое пачэснасці аўгустыяніна да дзяўчыны, апранутай па-просту, ледзь не па-нявольніцку.

— Бывай здарова… Ды спешна аддаліўся, бо паход цэзарскі значна пасунуўся ўперад. Апостал Пётр перажагнаў яго ледзь прыкметным знакам крыжа, а добры Урсус пачаў зара яго выхваляць, радуючыся, што маладая спадарычна ахвотна слухае й глядзіць на яго з удзячнасцю.

Паход аддаляўся й знікаў паволі ў аблакох пылу, а яны яшчэ доўга глядзелі ўслед за ім, пакуль не падыйшоў да іх Дэмас, той самы, у якога працаваў начамі Урсус.

Дэмас, пацалаваўшы ў руку Апостала, пачаў прасіць яго, каб зайшоў перакусіць, падмацоўваючы гэнае запрашэнне тым, што дом ягоны недалёка Эмпорыюма, а яны хіба галодныя й змучаныя ад прастойвання большае часткі дня пры браме.

Пайшлі і, адпачыўшы ды перакусіўшы ў ягоным доме, пад вечар вярталіся на Затыбра. Манючыся перайсці раку мостам Эмілія, йшлі праз Клівус Публікус [55] , сярэдзінай Авэнтынскага ўзгор’я, між святынямі Дыяны і Мэркура. Апостал Пётр глядзеў з вышыні на бліжэйшыя й далейшыя, знікаючыя ўдалечыні, будоўлі, заглыбіўшыся ў думках, разважаў над веліччу й волатнасцю гэнага гораду, куды прыйшоў агалошваць слова Божае. Да гэтых пор бачыў ён рымскае панаванне й легіёны ў розных краёх, дзе бываў, але гэта былі як бы паадзіночныя часціны тае моцы, увасабленне якое ў постаці цэзара ўбачыў сяння першы раз. Гэны горад бязмерна дзярлівы й жадлівы ды адначасна разнузданы, гнілы да шпіку касцей, а і непарушны ў сваёй надлюдскай магутнасці; гэны цэзар, братабойца, маткабойца й жонабойца, за якім валокся не меншы ад ягонай світы шлейф крывавых мараў; гэны распуснік і блазан ды адначасна ўладар трыццаці легіяў, а праз іх усяе зямлі; тыя баяры, абвешаныя золатам і шкарлатам, няпэўныя заўтрашняга дня ды адначасна мацнейшыя за іншых каралёў — усё гэта разам выдавалася яму нейкім пякельным валадарствам зла і неправаты. І ўздзівіўся ў прастачым сваім сэрцы: як Бог можа даваць нечысці такую магутную сілу на зямлі, каб варочаў ёю, мясіў, таптаў, выціскаў слёзы й кроў, спустошваў віхурам яе, бурыў, як бура, паліў, як полымя. І затрывожылася апостальскае сэрца ад такіх думак, і пачаў скардзіцца Збаўцу ў душы: «Госпадзе, што мне рабіць з гэтым горадам, у які прыслаў Ты мяне? Ягонае мора й суша, ягоныя звяры на зямлі ды вадзяныя істоты, ягоныя ўсе каралеўствы й гарады і трыццаць легіяў, што стаяць на старожы, а я — рыбак з возера! Што мне рабіць? Як гэнае благоцце перамагчы?»

55

Публічны схіл (лац.).

Так

разважаючы, падняў сваю сівую дрыжачую галаву да неба і заклікаў трывожліва-жаласліва Боскага Вучыцеля. Нараз ягоную малітву перапыняе голас Лігіі: — Горад цэлы ў агні… І праўда, сонца дзіўна заходзіла таго дня. Вялізнае ягонае кола засунулася ўжо да палавіны за Янікульскае ўзгор’е, а ўся шыр неба залілася чырвоным бляскам. З таго мейсца, дзе стаялі, іхні зор абыймаў шырокі далягляд.

Крыху направа бачылі выдаўжаныя муры Цыркус Максімус, над ім Палатынат, а проста насупраць, за Форум Боарыюм [56] ды Вэлябрам — верх Капітолю з святыняй Ёвіша. Але муры, калюмнада й шчыты святынь былі як бы занураныя ў той залаты й пурпуровы бляск. Бачныя здалёк часткі ракі плылі як бы крывёю, і чым больш сонца хавалася за ўзгорак, тым чырванейшым ды падабнейшым да загарава рабіўся ягоны водблеск, узмагаўся й пашыраўся, аж урэшце абняў сем узгоркаў і разліўся па ўсёй ваколіцы.

56

Бычыны Форум (лац.).

— Цэлы горад, бы ў вагні, — паўтарыла Лігія.

А Пётр, прысланіўшы даланёю вочы, кажа: — Гнеў Божы над ім.

XXXVII

Вініць да Лігіі: «Нявольнік Флягон, праз якога пасылаю табе гэны ліст, ёсць хрысціянінам, ён будзе адным з тых, што атрымаюць вольнасць з тваіх рук, саrissima. Гэта стары слуга нашага дому, дык магу пісаць праз яго з цэлым даверам смела, ліст не патрапіць у іншыя рукі, апрача тваіх. Пішу з Лаўрэнтума, дзе з прычыны гарачыні папасваемся. Атон меў тут прыгожую віллу, якую ў сваім часе падараваў Папеі, а яна, паміма развітання з ім, не пасаромелася затрымаць каштоўны падарунак… Як падумаю пра гэтых жанчын, якія мяне акружаюць, ды аб табе, здаецца мне, што з каменняў Дэўкаліёна мусілі паўстаць розныя, не падобныя да сябе, гатункі людзей, а ты належыш да таго, які зрадзіўся з крышталю. Падзіўляю цябе й люблю ўсёй душою, і хочацца гаварыць толькі аб табе, а тут трэ змушаць сябе пісаць табе аб дарозе, аб сабе ды аб навінах пры двары. Цэзар гасціў у Папеі, якая ўпотайкі прырыхтавала слаўную пачостку. Няшмат, праўда, аўгустыянаў было запрошаных, але і Пятронія і мяне запрасіла. Пасля прандыюма плавалі мы залатымі лодкамі па моры, якое было так спакойнае, спала, ды так блакітнае, як твае вочанькі, о боская! Веславалі мы самі, бо гэта падабалася аўгусце, што яе, бач, вязуць кансулярныя мужы або іхнія сыны. Цэзар, стоячы пры рулю ў пурпуровай тозе, пяяў гімн на славу мора, уложаны папярэдняе ночы з музыкай Дыядора. На суседніх лодках падпявалі індыйскія нявольнікі, умеючыя йграць на марскіх слізяніцах, а навакол паказвалася шмат дэльфінаў, маўляў вывабленыя музыкай з марское глыбіні. А я ведаеш што рабіў? Думаў і тужыў аб табе, хацелася забраць гэнае мора, і гэную пагоду, і гэную музыку ды ўсё аддаць табе. Ці хочаш, каб мы калісь пасяліліся над морам, аўгуста мая, здалёку ад Рыму? Маю на Сіцыліі маёмасць, дзе ёсць мігдалёвы лес, што цвіце вясною ружовым цветам, а даходзіць так блізка да мора, што галінкі цалуюць ваду. Там кахаціму цябе і славіціму тую навуку, што Павал мяне навучыць, бо ведаю ўжо тое, што яна не працівіцца каханню й шчасцю. Ці хочаш?.. А пакуль пачую ад цябе адказ, пішу далей аб здарэннях на лодцы. Адплылі мы далёка ад берагу і ўгледзелі вятругу ўдалечыні перад сабою, паўстала спрэчка: ці то звычайная рыбацкая чайка, ці вялікі мараплаў з Остыі? Я распазнаў яго першы, тады аўгуста кажа, што ад маіх вачэй нічога не схаваецца, і, спусціўшы нагла на твар заслону, спытала, ці нат гэтак бы я й яе распазнаў? Пятроні зараз падхапіў, што за хмарай нат і сонца дагледзець нельга, а яна, быццам смеючыся, гаварыла, што так хуткае вока адно толькі каханне магло б хіба асляпіць, і, згадваючы розных аўгустыянак, пачала пытаць, раздумоўваючы, у якой я кахаюся. Я адказваў спакойна, але ў канцы вымавіла й тваё імя. Гаворачы аб табе, адкрыла зноў твар і пачала глядзець на мяне лютымі пытаючымі вачыма. Але ў той жа хвіліне Пятроні, дзякуй яму, калыхнуў лодку і гэтым адвярнуў агульную ўвагу ад мяне, бо калі б я пачуў быў аб табе непрыхільнае слова або кпіны, дык не ўмеў бы схаваць гневу і мусіў бы змагацца з ахвотай разбіцця галавы гэнай пярэваратні… Хіба ж памятаеш, што я табе напярэдадні выезду расказваў у Лінуса аб здарэнні на сажалцы Агрыпы? Пятроні перасцерагае мяне, каб не дражніў самалюбства аўгусты… Але Пятроні ўжо не разумее мяне і не ведае, што па-за табою няма для мяне ні раскошы, ні кахання, ды што да Папеі чую толькі абрыду й пагарду. Ты занадта ўжо змяніла душу маю і так далёка, што да даўнейшага жыцця вярнуцца б я ўжо не мог. Але не бойся тут якоенебудзь небяспекі. Папея не кахае мяне, бо яна нікога кахаць не здолее, ейныя похаці плывуць толькі з помсты на цэзара, які знаходзіцца яшчэ пад ейным уплывам і які мо нат яе шчэ й любіць, але ўжо не шчадзіць яе ды не хавае перад ёю свае бессаромнасці й грахаводніцтва. Скажу табе яшчэ іншую рэч, якая цябе павінна супакоіць: Пётр сказаў мне перад выездам, каб не баяўся цэзара, бо волас мне не спадзе з галавы, і я веру яму. Нейкі голас гаворыць мне, што кожнае ягонае слова мусіціме збыцца, а калі ён пабагаславіў нашае каханне, ані цэзар, ані ўсе сілы Гадэсу, ані само нат Празначэнне не здалеюць ад мяне цябе, Лігійка, адабраць! Як падумаю пра гэта, чуюся шчаслівым, як Неба, якое адно толькі вечна шчаслівае й спакойнае. Але, мабыць, цябе, хрысціянку, закранае тое, што гавару пра Неба і Празначэнне? Калі так, дык выбачай, бо грашу нехаця. Хрост яшчэ не абмыў мяне, але сэрца маё ўжо гатовае, моў чара, якую Павал з Тарсу зара напоўніць салодкаю вашаю навукаю, тым салодшай, бо тваёю. Ты, багінька, палічы мне за заслугу хоць тое, што я выліў з тае чары ўсё, што яе дагэтуль напаўняла, ды што не жахаюся, але выцягаю яе, як спрагнены чалавек, стаючы ля чыстае крыніцы. Будзь ласкава! У Анцыюме днямі й начамі слухаціму Паўла, які сярод маіх людзей у першым ужо дню падарожжа здабыў такі ўплыў, што тоўпяцца ля яго бесперапынна, бачачы ў ім не толькі таўматурга, але й надпрыродную амаль постаць. Учора віднела радасць на ягоным твары, а як я спытаў яго, што парабляе, адказаў: «Сею». Пятроні ведае, што ён знаходзіцца між маімі людзьмі, і хоча яго бачыць, таксама і Сэнэка, які чуў пра яго ад Галлёна. Але вось і зоркі бледнуць, а ранні «люцыфар» свеціць штораз мацней. Незабаўна заранка заружавіць мора — і ўсё навокал спіць, я толькі думаю аб табе і кахаю цябе. Прывітанне табе, мая зарніца, sponsa mea!» [57]

57

Наканаваная мне (лац.).

XXXVIII

Вініць да Лігіі: «Ці ты, дарагая, была калі з Аўламі ў Анцыюме? Калі не, буду шчаслівы, як магчыму табе яго калісь паказаць. Ад Лаўрэнтума ўжо цягнуцца адна за другою віллы на ўзбярэжжы, а сам Анцыюм — гэта бясконцая чарада палацаў ды портыкаў, калюмны якіх запагоду прыглядаюцца ў вадзе.

Маю і я тутака сваю сядзібу, тут жа, над самаю вадою, з аліўнікам і цыпрысавым лесам за віллай, і як падумаю, што гэная вілла станецца калісь тваёю, бялейшымі выдаюцца мне ейныя мармуры, утульнейшымі агароды і блакітнейшым неба. О, Лігійка, як соладка жыць і кахаць! Стары Мэнікл, загадчык віллы, пасадзіў тут на мураве пад міртамі цэлыя купіны ірысаў, паглядаючы на іх, узгадваю я пра дом Аўлаў, ваш імплювіюм і агарод, дзе часта сядзеў з табою. І табе гэныя ірысы прыгадвацімуць дом радзімы, дзеля таго, мне здаецца, палюбіш і Анцыюм і гэную віллу. Зараз па прыездзе шмат гутарылі мы з Паўлам аб прандыюме. Згадвалі пра цябе, а пасля ён пачаў навучаць, я доўга слухаў, і кажу табе: каб я нат мог валадаць словам так, як Пятроні, дык і тагды б не патрапіў выказаць табе ўсяго, што снавалася мне ў думцы і душы. Я не спадзяваўся, што шчэ можа быць на свеце такое шчасце, гожасць і спакой, якога людзі не каштавалі. Але гэтае ўсё хаваю для гутаркі з табою, бо пры першай нагодзе манюся падскочыць у Рым. Скажы мне, як зямля можа насіць на сабе адначасна такіх людзей, як Апостал Пётр, як Павал і як — цэзар? Пытаю таму, што вечар па навуцы Паўла прабавіў я ў Нэрона, і ці ведаеш, што я там чуў? Насамперш, ён сам чытаў сваю паэму аб збурэнні Троі ды пачаў наракаць, што не бачыў ніколі пажару вялікага места. Зайздросціў Прыяму і называў яго шчаслівым чалавекам дзеля таго толькі, што меў нагоду аглядаць пажогу і загубу радзімага места. На гэта Тыгэлін: «Вымаві толькі слова, боскі, а схаплю полымя, і не паспее ноч мінуць, як убачыш тонучы ў агні Анцыюм».

Цэзар назваў яго за гэта дурнем. «Куды ж бы, — кажа, — я прыязджаў асвяжацца марскім паветрам ды кансерваваць той голас, якім багі мяне абдарылі і пра які, добра кажуць, на ўцеху людскую павінен я дбаць? Няўжо не ведаеш, што Рым мне шкодзіць, што смярдзячая задуха Субуры й Эсквіліну наводзіць хрыпку, і ці ж пажар Рыму не прадстаўляў бы ў сто разоў трагічнейшага й без параўнання светазарнейшага відовішча, чым Анцыюма?» Прысутныя пачалі дакладаць, якой нечуванай трагедыяй быў бы выгляд такога места, якое пакрыла ўвесь свет, а само легла пад кучаю шэрага попелу. Цэзар запавяшчаў, што тады ягоная паэма перавышала б песні Гомэра, а пасля давай талкаваць, як адбудаваў бы горад, як патомныя вякі падзіўлялі б ягоны твор, у параўнанні з якім усе іншыя змалеюць. Тады п’яныя бяседнікі пачалі галёкаць: «Зрабі гэта, зрабі!» А ён: «Мусіў бы мець вярнейшых і адданейшых спадручнікаў». Я, слухаючы гэтага, прызнаюся, надта затрывожыўся, бо ў Рыме знаходзішся ты, carissima. Сам з сябе смяюся цяперака і думаю, што цэзар і аўгустыяне, паміма сваёй шалёнасці, не адважыліся б на такі злачын, а аднак, бач, чалавек дрыжыць пра сваё каханне, дык я ўсё ж хацеў бы, каб дом Лінуса стаяў не на затыбранскім вузкім завулку ў квартале чужаземцаў, на які менш бы ў даным выпадку зважалі. Па мне і самыя палацы Палатынскія не былі б годным цябе памешканнем, хацеў бы, каб ты мела ўсе тыя выгоды і ўцехі, да якіх замаладу прызвычаілася. Перайдзі да Аўлаў, Лігійка. Я шмат тут аб гэтым думаў.

Калі б цэзар быў у Рыме, мог бы даведацца ад нявольнікаў аб тваім пераходзе, звярнуў бы на цябе ўвагу і мог бы пераследваць за тое, што асмелілася парушыць ягоную волю. Але ён доўга тут бавіцімецца ў Анцыюме і пакуль вернецца, дык гутаркі пра твае пераходзіны аціхнуць. Лін і Урсус магчымуць быць пры табе. Дый маю надзею, пакуль Палатын вітаціме цэзара, ты, багінька мая, будзеш ужо ў сваім доме на Карынах. Шчаслівы той дзень, гадзіна і хвіліна, у якой пераступіш ты мой парог, і калі Хрыстус, аб якім вучуся, дасць тое, — імя Ягонае хай будзе багаслаўлёна. Што я гавару: будзем абое служыць Яму аж да смерці. Люблю цябе і здароўлю ўсёй душою».