БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ
Шрифт:
Дапамагла партызанцы колёніяльная нямецкая палітыка на Беларусі, паніжаючае і пагардлівае трактаваньне беларускага насельніцтва, як і прадбачальны стан нявольніцтва ў будучыні. Гэта падштурхоўвала мяйсцовае насельніцтва, асабліва на Усходняй Беларусі, назад да савецкай улады як да меншага зла.
Падобнае значаньне меў прымусовы набор і вываз насельніцтва на работы ў Нямеччыну, які трываў увесь час нямецкай акупацыі. Ён змушаў многіх людзей да хаваньня па лясох, дзе яны былі неўзабаве знойдзеныя і здольныя з ІХ уключаныя ў савецкія партызанскія аддзелы.
Трактаваньне немцамі жыдоўскага і цыганскага насельніцтва Беларусі ў жахлівы і нялюдзкі спосаб выклікала пэрспэктыву падобнага лесу пасьля вайны і для беларускага насельніцтва. Гэта змушала жыдоў і беларусаў,
Савецкія партызаны выкарыстоўвалі нямецкі тэрор для сваіх мэтаў. Ведаючы, што немцы мардуюць па 100 чалавек за кожнага забітага немца, яны падкідалі забітых немцаў да вёсак, якія былі непрыхільныя да іх, або падкладвалі міны на рэйкі чыгунак каля гэтых вёсак, Па ўзрыве цягніка немцы палілі такія вёскі, часта з насельніцтвам.
Ад самага свайго прыбыцьця на Беларусь савецкія дывэрсанты мардавалі беларускіх настаўнікаў, працаўнікоў БНС, прадстаўнікоў адміністрацыі, часта і духаўнікоў, як і сялян, якія цешыліся з павароту прыватнай гаспадаркі на вёсцы.
Вялікія лясы на Беларусі давалі добрыя ўмовы для разьвіцьця партызанскага руху. З часам партызанскія аддзелы павялічваліся і колькасьць іх узрастала. Неўзабаве залесеныя абшары сталіся партызанскай тэрыторыяй. Партызаны не дапушчалі да здачы паставак у натуры, як і іншых павіннасьцяў для немцаў. Узрывы цягнікоў сталі частым зьявішчам і шкодзілі нямецкаму фронту. Нямецкае панаваньне на Беларусі атрымала вялікія перашкоды. Савецкая дывэрсыя расла ў сіле і ахоплівала штораз большыя абшары. Невялікія савецкія самалёты садзіліся на невялікія глухія аэрадромы ў лясных аколіцах, дастаўлялі патрэбныя партызанам матар'ялы і забіралі раненых, як і інфармацыі з нямецкага тылу.
Ужо раньняй вясной 1942 году такт самалёты сядалі ў Рудзенскім раёне Менскай акругі.
Паколькі за больш адпаведную тэрыторыю для пачатку савецкай дывэрсыі служыла Усходняя Беларусь, то польская партызаншчына была распачатая на Заходняй Беларусі. Польскую дывэрсыю тут арганізаваў польскі ўрад з Лёндану праз свае агэнцыі ў Варшаве і Вільні. Тут існавалі як тэхнічныя, так і людзкія рэсурсы: хутка па нямецкай акупацыі палякі і польскія фольксдойчы наехалі ў Беларусь. Польскія абшарнікі і рыма-каталіцкае духавенства таксама скора запоўнілі свае мейсцы па савецкіх вынішчэньнях. Яны самачынна апаноўвалі адміністрацыю і паліцыю на мейсцах. Аднак для апанаваньня краю па разгроме немцаў была патрэбная большая польская збройная сіла. Такім чынам, мэтай польскай збройнай акцыі на Беларусі была не барацьба з савецкімі партызанамі або немцамі, а ахопліваньне пазыцыяў на будучую сытуацыю, калі трэба будзе змагацца за польскую дзяржаўнасьць на Заходняй Беларусі. Тут іхнымі ворагамі былі толькі беларусы, якія спрадвек жылі на гэтай зямлі.
Зразумела, што немцы не пагадзіліся-б на стварэньне большых польскіх збройных сілаў. Таму палякі распачалі арганізаваць іх нелегальна ў тых акрутах, дзе пражывала значная колькасьць беларускага каталіцкага насельніцтва, апалячанага праз каталіцкі касьцёл. Такія нелегальныя польскія збройныя аддзелы былі арганізаваныя ў акругах: Лідзкай, Слонімскай і Глыбоцкай. Пазьней каманданты гэтых легіёнаў скантактаваліся з нямецкімі мяйсцовымі ўладамі, якіх пераканалі, што яны маюць змагацца з савецкімі партызанамі. З часам легіёны сталі атрымліваць ад немцаў зброю і іншы вайсковы рыштунак, застаючыся на нелегальным палажэньні. Яны, перадусім вымардоўвалі беларускі нацыянальны актыў: настаўнікаў, працаўнікоў беларускай адміністрацыі, якія яшчэ займалі становішчы ўрадоўцаў паміж палякамі і стараліся адстойваць беларускасьць на сваіх мейсцах. Яны выконвалі заданьні немцаў па мардаваньні невыгадных немцам беларусаў, як гэта было з Ю. Саковічам і Л. Мараковым, якіх выдалілі з Менска на Лідчыну, дзе іх адразу застрэлілі палякі.
Палякі рабілі ілжывыя даносы на вядучых беларусаў па ўсёй Заходняй Беларусі, абвінавачваючы іх перад немцамі ў камунізме, супрацоўнічаньні з савецкімі партызанамі і г. п. У ліпені 1941 году па такіх даносах у Стоўпцах былі арыштаваныя працаўнікі беларускай адміністрацыі
Польскія збройныя банды, твораныя з мяйсцовых палякоў, кіраваныя з Вільні закансьпіраванай Арміяй Краёвай, стасавалі крывавы тэрор па ўсёй Заходняй Беларусі. У 1942 годзе такая банда напала на местачка Хойдзішкі і перабіла там нямецкую паліцыю і беларускую адміністрацыю з А. Сіўцам на чале. Палякі паліцэйскія, служачыя ў Хойдзішках, падрыхтавалі знутры гэты напад і самі вымардоўвалі ведамых ім беларускіх працаўнікоў. У местачку Мір і ваколіцы немцы вымардавалі шмат з беларускага. актыву па даносах палякоў, якія былі перакладчыкамі і абслугай пры мяйсцовым каманданце. Па сьпісках, падрыхтаваных палякамі, беларусы ўдаваліся як караныя папярэдня за камунізм. Немцы стралялі іх без ніякага сьледства.
Па апушчэньні местачка Іжа Вялейскага павету адміністрацыяй і паліцыяй на яго напалі польскія партызаны з Будслаўшчыны. Яны замардавалі сьведамых нацыянальна беларусаў, а местачка спалілі.
Польскія банды мардавалі мнопх беларускіх праваслаўных сьвятароў. У прыходзе Турэйск Шчучынскага павету за беларускую дзейнасьць быў зьверскі закатаваны сьв. Іван Аляхновіч з матушкай. Іераманах Лукаш быў спалены жывым на прыходзе каля Наваградка. Сьв. Канстанцін Маеўскі быў забіты гранатай, укінутай у яго хату, за працу ў БНС. У местачку Трабы, на Віленшчыне, праваслаўны сьвятар быў закатаваны польскай бандай за тое, што ён выконваў хрысьціянскія трэбы і для рыма-каталікоў, якія да яго зьвярталіся, бо там ня было ксяндза. У местачку Крэва быў замардаваны сьв. Міхаіл Леванчук з дачкой і пляменьніцай за царкоўныя паховіны беларусаў, мардаваных палякамі. Сьв. М. Лапіцкі быў арыштаваны ў Дзісьне па даносе палякоў немцам. Ён уцалеў прыпадкова, бо беларускі камандант паліцыі, Лупчонак, даў яму беларускіх канваіраў. Але за гэта Лупчонак быў потым арышхаваны па ілжывым даносе палякоў і расстраляны.
Гэтая крымінальная акцыя палякоў была плянаваная як дзяржаватворчая. Пратакол № 5 ад 3 траўня 1943 году з нарады групы польскіх легіёнаў пастанавіў наступнае: «1) усе нямецкія ўстановы ў адпаведных паветах павінны быць абсаджаныя толькі нашымі людзьмі, каб уся практычная ўлада была ў нашых руках. Такім чынам усе паліцэйскія і каманданты змогуць зрабіць дапамогу зброяй ды амуніцыяй нашым узброеным легіёнам, праводзіць разьведку і рабіць адпаведны ўплыў на немцаў і на ўсё акружэньне; 2) кожны паляк павінен памятаць, што... ніколі і ні за што беларус не захоча даць нам дапамогі, таму мы павінны імкнуцца выжыць беларусаў з усіх установаў... імкнуцца вышукаць усякія матар'ялы, абвінавачваючыя беларусаў, перадаваць іх немцам, абвінавачваючы беларусаў за сувязь з партызанамі для таго, каб іх расстрэльвалі. Такім чынам мы зможам ня толькі выжыць беларусаў, але і супроцьставіць немцам беларускае насельніцтва. Наступна, пры дапамозе ўмелай прапаганды, мы перацягнем беларусаў на свой бок і асягнем, як мінімум, іх нейтральнасьць... 4) праз сваіх людзей прасіць паліцыю і немцаў паліць беларускія вёскі пад прэтэкстам, што яны памагаюць партызанам» 1.
У пратаколе № 7 ад 12 траўня 1943 году ўдзельнікі польскага падпольля на Беларусі забавязаліся стасаваць тэрор супроць беларускіх дзеячоў 2.
У дырэктыве ад 14 траўня 1943 году, перахопленай савецкімі партызанамі на Берасьцейшчыне, кіруючы цэнтар легіёністых устанаўляе, што мэтай польскіх легіёнаў ёсьць вызваленьне Заходняй Беларусі ад бальшавізму, але кожны паляк павінен памятаць, што беларусы — гэта ворагі польскага народу... Палякі павінны ўсякімі спосабамі кампрамітаваць беларусаў перад немцамі, дабіваючыся арыштаў беларусаў з тым, каб страты ў беларусаў былі як найбольшымі 3.