БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ
Шрифт:
Факт тварэньня беларускай збройнай сілы рабіў свой уплыў навакола. На заклік прэзыдэнта Астроўскага да партызанаў Случчыны пакінулі лясы і здалі зброю каля 4 500 мяйсцовых партызанаў.
У палове сакавіка 1944 году ў Менску распачаў працу курс перашкаленьня 50 афіцэраў і 200 падафіцэраў, а па сканчэньні яго, у канцы красавіка, распачаўся другі курс. Раўналежна з наступным трэцім курсам асобна была арганізавана афіцэрская школа для 280 маладых кадэтаў, якія яшчэ ня былі ў войску. Кіраўніком афіцэрскай школы быў прызначаны капітан Чабатарэвіч, а з нямецкага боку — капітан Шнайдэр.
25 сакавіка адбылася ўрачыстая прысяга БКА ў паасобных батальёнах. У Менску на Катэдральнай плошчы (плошча Волі) прысягу складалі курсанты афіцэрскай і падафіцэрскай школы ў прысутнасьці
Савецкія партызаны хутка распачалі начныя напады на паасобныя казармы БКА. У Варапаеве і Плісе Глыбоцкай акругі батальёны БКА былі заатакаваныя ў начы і разьбітыя, частка была ўзятая ў палон, а частка разьбеглася. У Шаркаўшчыне савецкія партызаны вялікімі сіламі напалі ў начы на ўвесь батальён і спалілі дзераўляныя казармы ды разагналі дзьве роты БКА. У мураваных казармах жаўнеры абараніліся і прагналі партызанаў. У Паставах Глыбоцкай акругі дзьве роты былі апанаваныя польскімі дывэрсантамі-афіцэрамі з сярэдзіны. Пад іх тэрорам гэтыя дзьве роты аднэй ночы пакінулі казармы і пайшлі са зброяй у лес да польскіх партызанаў. У Вялейскай і іншых акругах савецкія партызанскія напады на казармы ня мелі такіх посьпехаў, бо казармы былі ў гарадох.
Хутка падрыхтаваныя батальёны БКА ў паасобных акругах распачалі збройнае змаганьне з партызанамі. Большыя аддзелы БКА абходзілі свае паветы, заганялі партызанскія, банды ў глыбіню лясоў, даючы сялянам магчымасьць спакойна працаваць на сваіх гаспадарках. Пад канец красавіка батальёны БКА разам з нямецкімі аддзеламі змагаліся супроць савецкіх партызанаў у раёнах Плешчаніца і Бягомель. Беларускія батальёны выказалі вялікую вытрымаласьць і цьвёрдасьць у баёх.
У канцы траўня нямецкі штаб пастанавіў ужываць лепш падрыхтаваныя батальёны БКА для большых апэрацыяў супроць партызанаў. Першым быў 15-ты батальён з павету Гарадзішча, які стаяў у вёсцы Вольная. Атрымаўшы загад са штабу Готтбэрга, акруговы камандант нямецкай паліцыі Баранавіч зьвярнуўся да намесьніка БЦР, а той — да начальніка Галоўнага кіраўніцтва БКА па справе выкананьня загаду Готтбэрга. Начальнік БКА і намесьнік згадзіліся і батальён быў перавезены ў Менск, абмундзіраваны, пераўзброены і рэарганізаваны. Камандзір батальёну, Мануэй, быў мала ведамы Галоўнаму кіраўніцтву БКА, таму да батальёну быў прызначаны спэцыяльна ўпаўнаважаны ад Галоўнага кіраўніцтва БКА надлейтэнант У. Родзька. Батальён быў далучаны да апэрацыйнай акцыі, якая праводзілася пад камандай Готтбэрга, па ачышчэньні ад партызанаў абшараў у ваколіцах Лепеля і Барысава. У гэтай акцыі батальён БКА выказаў вялікую баёвую вартасьць. Па сканчэньні апэрацыі Родзька як фактычны камандзір быў узнагароджаны жалезным крыжам, а шмат іншых камандзіраў і стральцоў былі ўзнагароджаныя баявымі адзнакамі для ўсходніх народаў.
У палове чэрвеня 1944 году быў узяты ў акцыю супроць партызанаў 34-ты батальён БКА са Стоўпцаў, які папярэдня атрымаў сьцяг з рук прэзыдэнта Астроўскага і прыняў ягонае імя. Штаб Готтбэрга выслаў загад акруговаму каманданту паліцыі і той сам паехаў у Стоўпцы для перавозу батальёну. Не бачучы беларускага кіраўніцтва, жаўнеры разьбегліся. Прэзыдэнт Астроўскі заявіў прадстаўніку Готтбэрга, што без папярэдняга паведамленьня беларускага кіраўніцтва БКА батальёны БКА ня могуць быць забіраныя са сваіх казармаў. Да 34-га батальёну быў высланы маёр Мікула, які і выправіў яго ў акцыю. Батальён атрымаў нямецкае абмундзіраваньне, узбраеньне, эквіпунак і быў высланы на акцыю супроць партызанаў у Слонімшчыну. Ён разьбіў злучэньні савецкіх партызанаў, якія акружалі Пружанскі батальён БКА і пагражалі яму зьнішчэньнем.
Наваградзкі батальён у другой палове чэрвеня 1944 году прымаў удзел разам з нямецкімі аддзеламі ў акцыі супроць партызан на паўночны ўсход ад Глыбокага.
Урад СССР рабіў захады для параліжаваньня вызвольнай барацьбы беларускага народу. Шостая сэсыя Вярхоўнага Савету БССР у лютым 1944 году ў Гомелі прыняла пастанову аб стварэньні Народнага Камісарыяту замежных спраў БССР згодна з папярэдня прынятым законам
У красавіку 1944 году да Гэнэральнай акругі Беларусі былі далучаныя Пінская і Берасьцейская акругі. Сынод Беларускай Праваслаўнай Аўтакефальнай Царквы прыняў у сваю юрысдыкцыю арх. Іоана як галаву Палескай і Берасьцейскай епархіі ўжо на пачатку красавіка 1944 году. 12 траўня 1944 году сабор япіскапаў Беларускай Праваслаўнай Аўтакефальнай Царквы пастанавіў прыняць у Беларускую мітраполію мітрапаліта Палескага і Пінскага Аляксандра.
Беларуская Цэнтральная Рада прызначыла сваіх намесьнікаў у новадалучаныя акругі. У папярэднюю пару, калі Пінская і Берасьцейская акругі былі далучаныя да Гэнэральнага камісарыяту Украіны, там сьведама праводзілася палітыка ўкраінізацыі беларусаў. Характэрныя мэтады былі застасаваныя ўкраінцамі адносна беларускага батальёну № 104, які стаяў у Кобрыне.
Гэты батальён, арганізаваны нямецкім акруговым камісарам Берасьцейшчыны на пачатку 1943 году для аховы парадку і барацьбы супроць савецкіх партызанаў у гэтай акрузе, быў укамплектаваны з мяйсцовых людзей, беларусаў. Камандаваў ім беларус Ляўковіч, лейтэнантамі былі беларусы з Косава Луцэвіч, Тарашчык і іншыя. У хуткім часе батальён налічваў каля 1000 чалавекаў. Нутраной мовай у батальёне была беларуская. Батальён быў поўнасьцю ўзброены вінтоўкамі, кулямётамі, мінамётамі і гранатамі. Адначасна батальёну ахоўвала шлюзы Каралеўскага каналу; другая хадзіла на ачышчэньне акругі ад савецкіх партызанаў; трэцяя навучалася валоданьню зброяй. барацьбе супроць танкаў і іншай цяжкай зброі.
Па некаторым часе ў 1943 годзе да гэтага батальёну быў далучаны аддзел украінцаў з Галіцыі ў сіле 150 чалавекаў афіцэраў і жаўнераў. Трэба прыпушчаць, што гэтае далучэньне адбылося па захадах украінскага цэнтру, супрацоўнічаючага з немцамі, каб украінізаваць гэты беларускі батальён. Беларускае камандаваньне батальёну засталося бяз зьменаў, а ўкраінцам былі прызначаныя падпарадкаваныя становішчы. Украінцы распачалі прыдаваць батальёну ўкраінскі характар. Яны вывешвалі на ўрадавай дошцы абвесткі на ўкраінскай мове і аб украінскіх справах. Да гэтага часу ўсе абвесткі рабіліся на беларускай мове. Беларусы зрывалі і нішчылі абвесткі на ўкраінскай мове і жадалі захаваньня беларускай мовы ў нутраным жыцьці батальёну.
Нацыянальныя спрэчкі былі даведзеныя да ведама нямецкага каманданта паліцыі і акруговага камісара. Немцы над сваім кантролям правялі галасаванне аб нацыянальным складзе ўсяго батальёну, якое выявіла 91,5% беларусаў і 8,5% украінцаў. На гэтай аснове нямецкае кіраўніцтва вырашыла, што батальён павінен захаваць беларускі характар. Нямецкі акруговы камандант заявіў, што немцы ня могуць змусіць беларусаў стацца ўкраінцамі.
Трэба адзначыць, што ў часе гэтага галасаваньня групы ОУН (Арганізацыя Украінскіх Нацыяналістых) абыходзілі жыхароў і загадвалі ўсім запісвацца і галасаваць, што яны ўкраінцы. У адваротным выпадку іх чакала смерць.
Беларусы радзілі ўкраінцам перайсьці ўва ўкраінскія батальёны, але бяз посьпеху. Калі ўкраінцы пераканаліся, што ня возьмуць у свае рукі кіраўніцтва над 104-м батальёнам, то, праўдападобна, - пастанавілі справакаваць яго ліквідацыю. У траўні 1943 году батальён быў пераведзены ў местачка Драгічын. Тут зьявілася моцная група савецкіх партызанаў, рабуючых местачкі Гарадзец і Антопаль. На ачышчэньне гэтых абшараў ад савецкіх бандаў быў пасланы з батальёну зьвяз у складзе чатырох беларускіх лейтэнантаў і 150 стральцоў, куды было ўключана некалькі ўкраінцаў. Пасьля выкананьня акцыі супроць партызанаў аддзел вяртаўся ў Драгічын. Калі зьвяз праходзіў дарогай праз лес, то ўкраінцы, якія шлі паперадзе, пачалі страляць у беларускіх лейтэнантаў. Адразу пасьля гэтага ўсе ўкраінцы са зьвязу ўцяклі ў лес. Рэшта ўкраінцаў, якая засталася ў батальёне ў Драгічыне, таксама ўцякла з батальёну ў гэты самы дзень. Скора пасьля гэтага батальён № 104 быў зьліквідаваны, а людзі падзеленыя на часткі і пераведзеныя ў іншыя беларускія батальёны.