Quo Vadis

Сянкевіч Генрык

Ватыній Тытус — шавец, якога Нэрон зрабіў прыдворным блазнам, наблізіўшы да сябе. Люкан — рымскі паэт І ст. н. э., аўтар паэмы «Фарсалія». Сэнэцый Клаўдый — набліжаная да Нэрона асоба, пазней быў удзельнікам змовы Пізона. Бальнеатар — нявольнік, што служыў пры лазні. Бысс — тонкая, ледзь не празрыстая тканіна з бавоўны, якая надта шанавалася ў часы Рымскай імперыі. Ляконікум — аддзел гарачай лазні з вялікім, але неглыбокім басэйнам. Альбанскія горы — цяпер гэтая мяйсцовасць, дзе стаяў храм Ёвіша (Юпітэра), мае назву Монтэ-Кво, і гэта каля 30 км на паўднёвы ўсход ад Рыма. Тэпідарыюм — халаднейшая лазня. Наменклатар —

паслугач, які вёў наменклатуру ўсёй світы дома, ягоных гасцей і нават гатуемых на кухні страваў. Марк Вініцій — консул з часоў цэзара Тыбэрыя, які ў сапраўднасці ажаніўся не з сястрою Пятронія, а з унучатай стрыечніцай таго цэзара. Даміцый Карбулон — таленавіты рымскі ваявода, які ва ўзросце 67 гадоў скончыў жыццё самагубствам па загаду Нэрона.

С. 14: Парты (парфяне) — супернікі рымлян за ўплыў на Блізкім Усходзе і ў Арменіі; магутная дзяржава партаў знаходзілася тады на тэрыторыі сучасных Ірака ды Ірана. Асклепіёс — бог лекавання ў грэцкай міфалогіі, сын Апалона і Караніды (атоесамліваецца з рымскім Эскулапам). Кіпрыда — эпітэт Афрадыты (Венус, Венера), які звязаны з міфам, што яна нарадзілася з марской пены ля берагоў Кіпра (Цыпру). Бітынія (Віфінія) — вобласць на паўночным захадзе Малой Азіі, якая стала правінцыяй Рымскай імперыі з 74 г. перад н. э. Гераклея (Геракліён, Іракліён) — горад і порт у Бітыніі (Грэцыя) на ўзбярэжжы Чорнага мора. Калхіда — вобласць на паўднёва-ўсходнім узбярэжжы Чорнага мора на тэрыторыі сучаснай Грузіі. Валохэс — маецца на ўвазе Валохэс І, лідэр дзяржавы партаў (каля 57–76 гг. н. э.). Тырыдат — брат Валохэса, узведзены на армянскі трон у 66 г. н. э. Тыгрынэс — Тыгран IV — галава Армянскай дзяржавы ў 60–62 гг. Арулан — Юні Арулан Рустын, філёзаф-стоік, у 66 г. быў народным трыбунам. Пырон (каля 360–270 г. перад н.

э.) — грэцкі філёзаф, заснавальнік школы скептыкаў, якія адмаўлялі магчымасць асэнсавання сутнасці рэчаў ды заклікалі ўстрымлівацца ад выказвання меркаванняў, уважаючы кожнае з іх аднолькава далёкім ад ісціны. Сысэн — гістарычнасць гэтай асобы не вызначана. Арсіноэ — дачка валадара Месэны Леўкіпа. Караніда — німфа ў грэцкай міфалогіі.

С. 15: Эпідаўрус — калябярэжны горад ў Аргалідзе (вобласці на паўночным усходзе паўвострава Пелапанэс), вядомы сваім храмам Асклепіёса. Порта Капэна, або Капэнская брама, — паўднёвы выезд з Рыму праз Апіеву дарогу на Капую (галоўны горад правінцыі Кампанья, што ў 200 км ад Рыма). Інкубацыя — начаванне ў храме дзеля прарочага сну. Гіпокаўстэрый — памяшканне пад будынкам, дзе награвалася паветра і цераз сістэму трубаў абагравала дом.

Харыткі — у грэцкай міфалогіі тры дачкі Зэўса і Эўрыномы (Аглая, Эфрасіна і Талія), багіні юнацтва, зграбнасці й прыгажосці; атоесамліваюцца з рымскімі Грацыямі. Эпілятары — нявольнікі-масажысты, што займаліся ліквідацыяй валосся на целе. Туніка — хатняя штодзённая доўгая нацельная кашуля. Лізып (Лізыпас) — выдатны грэцкі скульптар 2-й паловы IV ст. перад н. э. Палатын — палац на цэнтральным узгор’і Рыма, які ад часу Аўгуста зрабіўся цэзарскай рэзідэнцыяй. Гера — вярхоўная алімпійская багіня, якая атоесамліваецца з рымскай Юно (Юнонай), сястра й сужонка Зэўса (Ёвіша, Юпітэра). Агрыпа Марк Віпсаній (62–12 гг. перад н. э) — буйны ваявода, зяць Аўгуста; слаўны яшчэ будаўніцтвам у Рыме вадацягаў і першых грамадскіх лазняў (тэрмаў).

Фабрыцый Вэент —

вядомы даказчык (стукач) таго часу, пра якога паведамляе Тацыт («Анналы», XIV, 50). Пакінуў па сабе кнігу пад назвай «Запавет», дзе зганіў усіх сучаснікаў, што былі яму не даспадобы; ягоныя паклёпы абурылі нат Нэрона, і той загадаў спаліць кнігу Вэента, а аўтара адправіў у выгнанне.

С. 16: Сэнэка Люцый Анэй — знакаміты філёзаф-стоік І ст. н. э., выхавальнік Нэрона. Мусоні Руф — вядомы філёзаф-стоік таго часу, сасланы ў сувязі з раскрыццём змовы Пізона. Фрыгідарыюм — ахалоджвальня ў лазні.

Рудабароды (лац. Ahenobarbus) — мянушка роду Даміцыяў, з якога паходзіў і Нэрон, да таго ж сам цэзар знешне адпавядаў мянушцы дакладна.

Скаўр — персанаж нельга назваць гістарычным, бо вядомы рэтор і паэт-трагік Эмілій Мамерк Скаўр скончыў самагубствам у 34 г., г. зн. перад падзеямі раману. Вініць Руфін — рымскі рыцар, які у 61 г. быў сасланы ў выгнанне за падробку дакументаў. Трымальхіён — персанаж з «Сатырыкона» Пятронія, тып багацея-самалюбцы.

С. 17: Антыохія — буйны горад у паўночнай Сірыі блізу ўзбярэжжа Міжземнага мора. Унктуарыюм — пакой у лазні для масажу і націрання пахнідламі. Кос — востраў блізу паўднёва-заходняга ўзбярэжжа Малое Азіі. Вестыпліка — нявольніца, што сочыць за вопраткай. Тога — вопратка паўналетняга чалавека, якая складалася з кавалка тканіны, адмыслова ўкладзенага. Фамілія — тут: не толькі сям’я, але і ўвесь «дом», г. зн. нявольнікі, вызвольнікі і г.д.

С. 18: Басс Аўфідый — вядомы гісторык і філёзаф-эпікурэец, высока шанаваны Сэнэкам. Аўл Плаўт — вядомы ваявода, заваёўнік Брытаніі, дзе быў намеснікам у 43–47 гг. С. 18: Субякум — вілла Нэрона блізу так званых Сімбруінскіх азёраў, каля 60 км на паўднёвы ўсход ад Рыма. … тужыў той Сон… за Пейсытаю… — паводле некаторых версій міфа ў Зэўса было дачок-Харытак болей, чым тры, і Пейсыта — адна з іх, малодшая, якую Гера абяцала Сну (Гіпносу) ва ўзнагароду за тое, што апануе Зэўса сном. Гісторыя не надта даўгая… — далей Сянкевіч вуснамі Вініція пераказвае, крыху перайначыўшы, фрагмент з Тацыта («Анналы», XII, 23–30) аб падзеі, што магла адбывацца ў 50 г. Свевы — зборная назва плямёнаў, што жылі на паўночным усходзе Германіі, этнічны субстрат якіх пазней захаваўся ў генетыцы прусаў і яцвягаў, а праз іх захаваў прыкметы і ў этнагенезе беларусаў; Ванія зрабіў каралём свеваў сын Тыбэрыя Цэзар Друзус– малодшы (13 г. перад н. э. — 23 г. н. э.). Германдуры — германскае племя, што жыло на тэрыторыі сучасных Баварыі й Цюрынгіі.

С. 19: Языгі — племя сарматаў, што жыло між Дунаем і Тысай. Гістэр — асоба гістарычная, гэта намеснік Паноніі, які камандаваў паддунайскай легіяй, але ў рэальнасці яго звалі не Атэлій, а Сэкст Палпэлій Гістэр.

Катты — буйное германскае племя, што жыло ў вярхоўях ракі Везэр. Гісперыйскі яблык — паводле грэцкай міфалогіі, гэта яблыкі вечнай маладосці, якія Гера атрымала ў падарунак ад Геі (Зямлі), а назваю сваёю яны паходзяць ад німфаў, што іх ахоўвалі, гісперыд, — якія жылі на дальсвеце ля берагоў Акіяну. Мопс — легендарны прадказальнік, сын прадказальніцы Манто. Гай Пліній Сэкунд-старэйшы (23–79 гг.) — рымскі дзяржаўны дзеяч, гісторык і навуковец-энцыклапедыст, які загінуў падчас вывяржэння Везувія.

С. 20: Саракт — высокая гара ў паўднёвай Этрурыі на поўдзень ад Рыма. Стола — доўгая раскошная сукенка, якая лічылася прыкметай сталай рымскай матроны. …па лузе, зарослым асфодэлямі… — іншымі словамі, па краіне мёртвых. Даміцыус Афэр — здольны тагачасны прамоўца, але запляміў сваю рэпутацыю даказчыцтвам. Ляры — паводле рымскай міфалогіі гэта багі, што захоўвалі хатні агмень.